Hoàn thiện quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại trường Trung học phổ thông công lập

Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) là một khâu nghiệp vụ quan trọng của Kho bạc Nhà nước (KBNN), nhằm bảo đảm nguồn vốn NSNN sử dụng đúng mục đích, hiệu quả, tránh lãng phí và thất thoát. Trong thời gian qua, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường Trung học phổ thông (THPT) công lập mặc dù đạt được nhiều kết quả bước đầu, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Bài viết tập trung phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập.

1. Thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập

Quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập là việc thẩm định, kiểm tra, kiểm soát các khoản chi của trường THPT công lập theo các chính sách, chế độ, định mức chi tiêu quy định, bao gồm các nội dung: Lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm soát chi thường xuyên NSNN.

Trong những năm qua, công tác quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập đã đạt được những kết quả quan trọng:

Thứ nhất, thủ tục hành chính từng bước cải cách theo hướng thuận lợi và đơn giản. Hiện nay, công tác kiểm soát chi của các đơn vị sử dụng NSNN, trong đó có trường THPT công lập đã có nhiều thay đổi tích cực, thể hiện ở việc KBNN cấp huyện không xuất quỹ chi trả theo yêu cầu của cơ quan tài chính mà thực hiện kiểm soát, thanh toán, bảo đảm các khoản chi NSNN tuân thủ nghiêm các điều kiện chi theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, việc chuyển đổi hình thức cấp phát thanh toán các khoản chi NSNN từ hạn mức kinh phí chuyển sang cấp phát thanh toán theo dự toán ngân sách năm được giao đối với chi đầu tư và chi thường xuyên đã giúp cho công tác kiểm soát chi của các đơn vị sử dụng NSNN, trong đó có trường THPT công lập, giảm bớt được nhiều thủ tục không cần thiết, đồng thời, tăng cường tính chủ động và trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách, các chủ đầu tư.

Ngoài ra, việc ban hành quy trình kiểm soát chi “một cửa” theo hướng cán bộ làm công tác kiểm soát trực tiếp nhận hồ sơ của chủ đầu tư, đơn vị sử dụng ngân sách; trực tiếp kiểm tra, kiểm soát thanh toán, chuyển tiền cho đơn vị thụ hưởng. Đây được xem là một bước đột phá trong cải cách thủ tục hành chính, xử lý kịp thời các vướng mắc về hồ sơ, thủ tục trong quan hệ giao dịch thanh toán giữa cơ quan kiểm soát chi là KBNN cấp tỉnh và đơn vị sử dụng ngân sách.

Đối với chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) - một lĩnh vực khó và phức tạp, KBNN xây dựng một quy trình kiểm soát, thanh toán thống nhất từ Trung ương tới địa phương với các quy định rõ ràng đối với từng loại vốn như: vốn quy hoạch, vốn chuẩn bị đầu tư, vốn chuẩn bị thực hiện dự án, vốn thực hiện dự án. Đặc biệt, trong năm 2018, KBNN Trung ương đã hướng dẫn các KBNN tỉnh, thành phố thực hiện giao một đầu mối kiểm soát, thanh toán đối với các dự án đầu tư sử dụng nhiều nguồn vốn, rút ngắn thời gian kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản xuống còn 3 ngày làm việc (trước đây là 5 ngày đối với thanh toán trước, kiểm soát sau và 7 ngày đối với kiểm soát trước, thanh toán sau).

Trong công tác chi thường xuyên của các đơn vị sử dụng NSNN, KBNN cải cách theo hướng bỏ toàn bộ việc kiểm soát chi theo dự toán chi quý bằng kiểm soát chi theo dự toán ngân sách năm. Một số khoản chi nhỏ, lẻ dưới 20 triệu đồng được kiểm soát chi theo bảng kê chứng từ, nhằm tăng cường trách nhiệm của thủ trưởng các đơn vị sử dụng ngân sách, đồng thời, quy định rõ thời gian kiểm soát hồ sơ của cán bộ KBNN đối với từng khoản chi.

Thứ hai, nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập. Kế hoạch chi thường xuyên là một bộ phận quan trọng của kế hoạch chi ngân sách của tỉnh, thành phố, do đó khi lập kế hoạch chi thường xuyên, các tỉnh, thành phố căn cứ vào chủ trương của Chính phủ về duy trì, phát triển các hoạt động thuộc bộ máy quản lý nhà nước, các hoạt động sự nghiệp, hoạt động quốc phòng an ninh và các hoạt động xã hội khác trong từng giai đoạn nhất định để ngày càng nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực chi thường xuyên NSNN.

Thứ ba, các trường THPT công lập đã triển khai thực hiện hiệu quả các quy định pháp luật về tự chủ hoạt động, như Nghị định số 16/2015/NĐ-CP, ngày 14/02/2015 của Chính phủ Quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập và các thông tư, văn bản hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính... Trên cơ sở định mức, biên chế, các đơn vị được khoán chi ngân sách hằng năm, các cơ quan quản lý nhà nước và các trường THPT công lập xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ, định mức chi tiêu, quy chế quản lý tài sản công theo đúng quy định. Cơ chế khoán chi và giao quyền tự chủ cho các đơn vị sự nghiệp công lập đã tạo động lực, thúc đẩy đơn vị tích cực huy động các nguồn lực ngoài NSNN và sử dụng NSNN hợp lý, tiết kiệm, qua đó tăng thu nhập cho cán bộ, viên chức, người lao động trong đơn vị.

Thông qua thực hiện cơ chế tự chủ, các trường THPT công lập chủ động tính toán, sử dụng một cách hiệu quả nguồn kinh phí, tài sản, nhân lực để thực hiện nhiệm vụ; công tác quản lý, sử dụng kinh phí được thực hiện chặt chẽ, công khai, dân chủ, góp phần tăng nguồn thu, tiết kiệm chi để bổ sung nguồn kinh phí hoạt động, trích lập các quỹ, đầu tư trang thiết bị, nâng cao chất lượng dịch vụ công, tăng thu nhập cho cán bộ, viên chức, người lao động.

Thứ tư, các trường THPT công lập thực hiện ngày càng minh bạch, công khai các khoản chi thường xuyên, theo Quyết định số 192/2004/QĐ-TTg, ngày 16/11/2004 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế công khai tài chính đối với các cấp ngân sách nhà nước hỗ trợ, các đơn vị dự toán ngân sách, các tổ chức được ngân sách nhà nước hỗ trợ, các dự án đầu tư xây dựng cơ bản có sử dụng vốn ngân sách nhà nước hỗ trợ, các doanh nghiệp nhà nước, các quỹ có nguồn từ ngân sách nhà nước hỗ trợ và các quỹ có nguồn từ các khoản đóng góp của nhân dân; Thông tư số 343/2016/TT-BTC, ngày 30/12/2016 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện công khai ngân sách nhà nước hỗ trợ đối với các cấp ngân sách nhà nước hỗ trợ. Theo đó, các số liệu quyết toán NSNN, dự toán thu, chi... phải được công khai trên Cổng/Trang thông tin điện tử của Ủy ban nhân dân và Sở Tài chính.        

Mặc dù đã đạt được những kết quả tích cực, tuy nhiên, trong quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập còn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục:

Một là, phương pháp lập dự toán các trường THPT công lập đang áp dụng còn nhiều bất cập. Hiện nay, các trường THPT công lập áp dụng phương pháp lập dự toán dựa trên cơ sở số liệu quá khứ. Đây là phương pháp truyền thống được áp dụng ở các đơn vị sự nghiệp có thu. Theo phương pháp này, dự toán năm sau được lập trên cơ sở số liệu của các năm trước và thực hiện điều chỉnh theo sự biến động của tỷ lệ lạm phát và tốc độ tăng trưởng. Lập dự toán theo phương pháp cũ phù hợp với các đơn vị có nhiệm vụ ổn định, không phản ánh chính xác nhiệm vụ thực tế của năm kế hoạch, gây khó khăn cho đơn vị khi triển khai thực hiện dự toán. Do đó, để thực hiện đổi mới quản lý chi thường xuyên theo yêu cầu của cơ chế tự chủ tài chính, các trường THPT công lập cần nghiên cứu áp dụng phương pháp lập dự toán mới, dựa trên các nhiệm vụ, mục tiêu của năm kế hoạch, phù hợp với điều kiện thực tế của đơn vị.

Hai là, chưa khai thác triệt để các nguồn thu. Nguồn kinh phí hoạt động của trường chủ yếu là nguồn NSNN cấp, nguồn thu sự nghiệp tuy có tăng nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu chi của trường do nguồn thu chủ yếu là học phí.

Hoạt động dịch vụ của các trường THPT công lập thời gian qua tuy có mở rộng nhưng chưa hiệu quả. Các khoản thu của nhiều trường còn thực hiện theo phương pháp thủ công, nhất là các khoản thu về học phí và các khoản phải thu khác. Do vậy, việc thống kê số lượng học sinh chưa đóng học phí còn gặp nhiều khó khăn, nhiều khi không chính xác, không bảo đảm yêu cầu của công tác quản lý, ảnh hưởng tới quyền lợi của học sinh.

Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên là do năng lực, trình độ chuyên môn của một bộ phận cán bộ quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập chưa đáp ứng được yêu cầu, nhất là trong điều kiện thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, dẫn đến hiệu quả công tác tham mưu cho lãnh đạo đơn vị về quản lý chi thường xuyên tại đơn vị còn hạn chế.

Đội ngũ cán bộ quản lý của nhiều trường THPT công lập chưa thật sự hiểu sâu về quản lý nhân sự, cơ sở vật chất và tài chính khi được giao quyền tự chủ nên còn lúng túng trong xử lý tình huống.

Một số trường THPT công lập chưa ban hành những quy định cụ thể phân định rõ trách nhiệm, quyền hạn của từng bộ phận, cá nhân trong giải quyết công việc. Việc tổng kết, đánh giá thực hiện quy chế chi tiêu nội bộ chưa được tiến hành thường xuyên, chưa khắc phục được những bất cập, chưa hợp lý với thực tiễn hoạt động của đơn vị.

2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập

Thứ nhất, nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý chi thường xuyên NSNN tại trường THPT công lập

Đẩy mạnh việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý các trường THPT công lập nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, am hiểu về quản lý nhân sự, cơ sở vật chất và quản lý tài chính tại trường THPT công lập. Từ đó, đưa ra các định hướng, quyết định đúng đắn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị nói chung và hiệu quả hoạt động tài chính nói riêng.

Năng lực, nghiệp vụ chuyên môn của đội ngũ cán bộ tài chính, kế toán quyết định đến chất lượng, hiệu quả của công tác tài chính, kế toán và quản lý chi thường xuyên. Vì vậy, cần quan tâm, tạo điều kiện cho cán bộ tài chính, kế toán nâng cao trình độ và nghiệp vụ chuyên môn, hoàn thiện kiến thức và cập nhật chính sách về tài chính, kế toán, qua đó giải quyết tốt và tham mưu hiệu quả với lãnh đạo nhà trường các vấn đề về tài chính, bảo đảm sự vận hành bộ máy của đơn vị đạt kết quả tốt.

Thứ hai, hoàn thiện lập dự toán chi thường xuyên NSNN

Trong thời gian tới, các trường THPT công lập cần nghiên cứu áp dụng phương pháp lập dự toán cấp không (phương pháp zero). Đây là phương pháp xác định các chỉ tiêu trong dự toán dựa trên nhiệm vụ, mục tiêu hoạt động trong năm kế hoạch, phù hợp với điều kiện thực tiễn của đơn vị, không dựa vào kết quả hoạt động của năm trước. Lập dự toán theo phương pháp này, đơn vị phải xác định chính xác các nhiệm vụ của năm kế hoạch, tính toán được nhu cầu kinh phí thực hiện từng nhiệm vụ, sau đó tổng hợp kinh phí thực hiện nhiệm vụ của năm đó. Sử dụng phương pháp này, đơn vị sẽ đánh giá được hiệu quả chi phí của từng loại hoạt động trong đơn vị, tránh được tình trạng mất cân đối giữa khối lượng công việc và chi phí thực hiện như hiện nay. Từ đó, có thể lựa chọn được cách thức phân bổ nguồn lực tối ưu nhất.

Tuy nhiên, để có thể vận dụng hiệu quả phương pháp này, đòi hỏi đội ngũ cán bộ quản lý chi thường xuyên tại trường THPT công lập phải có khả năng phân tích, xác định đầy đủ các nhiệm vụ cần thực hiện của năm kế hoạch, đánh giá, so sánh giữa nhiệm vụ và điều kiện cụ thể của đơn vị để có phương án phân bổ nguồn kinh phí hợp lý.

Thứ ba, hoàn thiện chấp hành dự toán chi thường xuyên NSNN

Trong thời gian qua, các khoản chi của trường được thực hiện theo dự toán được duyệt, phù hợp với các chế độ, định mức chi tiêu NSNN và quy chế chi tiêu nội bộ của trường. Tuy nhiên, cơ cấu các khoản chi này còn chưa hợp lý, một số khoản chi chưa được quản lý chặt chẽ, vẫn còn tình trạng lãng phí, thất thoát. Do đó, trong thời gian tới, cần thực hiện các giải pháp đổi mới cơ cấu chi tiêu, nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài chính.

Nhà trường cần sắp xếp lại tổ chức bộ máy, biên chế và nâng cao hiệu quả sử dụng quỹ tiền lương, tiết kiệm những khoản chi hành chính, nâng cao nội dung chi trực tiếp cho giảng dạy, học tập, nghiên cứu khoa học và tăng cường cơ sở vật chất cho đào tạo. Cụ thể là: (i) Sắp xếp tổ chức bộ máy, biên chế theo hướng tinh gọn và hoạt động hiệu quả, chủ động thực hiện khoán biên chế và kinh phí quản lý hành chính cho từng phòng, ban; (ii) Thực hiện tiết kiệm các khoản chi về quản lý hành chính như: điện, nước, điện thoại, văn phòng phẩm, công tác phí, hạn chế tổ chức các cuộc họp, hội nghị không cần thiết; (iii) Tăng chi cho công tác giảng dạy, học tập. Đây là một trong những yếu tố quan trọng bảo đảm chất lượng đào tạo của nhà trường.

Đối với giáo viên: cần có chính sách ưu đãi, bảo đảm phân phối thu nhập công bằng và tương xứng với công sức lao động của giáo viên, tạo động lực cho đội ngũ giáo viên tích cực tham gia công tác giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học. Đồng thời, cần khuyến khích nâng cao trình độ, có chính sách hỗ trợ phù hợp cho việc đào tạo, đào tạo lại đội ngũ cán bộ giảng dạy. Chính sách tiền lương cần phù hợp với trình độ chuyên môn của từng bậc đào tạo, không chỉ phụ thuộc vào thời gian làm việc như hiện nay. Quy định khối lượng giảng dạy hợp lý đối với cán bộ giảng dạy, đặc biệt là cán bộ trẻ cần có thời gian tự bồi dưỡng, học sau đại học, tham gia nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ.

Đối với học sinh: tiếp tục quan tâm đến việc cấp học bổng cho học sinh có thành tích học tập, rèn luyện tốt và học sinh có hoàn cảnh khó khăn. Nhà trường cần phối hợp chặt chẽ với Ủy ban nhân dân các xã trên địa bàn trong việc hỗ trợ các học sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo.

Thư tư, hoàn thiện quyết toán chi thường xuyên NSNN

Là đơn vị sự nghiệp công lập có thu, tự bảo đảm một phần kinh phí hoạt động thường xuyên, trường THPT công lập được phép xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ, đây là cơ sở pháp lý cho các nội dung chi thường xuyên của đơn vị. Quy chế chi tiêu nội bộ được xây dựng dân chủ, khoa học và hợp lý sẽ giúp cho việc sử dụng kinh phí được công khai, minh bạch, góp phần xây dựng nhà trường trong sạch, vững mạnh; đồng thời, bảo đảm quyền làm chủ của cán bộ, giáo viên trong việc kiểm tra, giám sát quá trình phân bổ, quản lý, sử dụng các nguồn kinh phí được giao cũng như khoản kinh phí tiết kiệm được.

Thứ năm, hoàn thiện kiểm soát chi thường xuyên NSNN

Để bảo đảm công tác quản lý chi thường xuyên được tốt thì vấn đề kiểm tra, kiểm soát tài chính trong trường THPT công lập là rất cần thiết. Việc kiểm tra, kiểm soát tài chính phải được thực hiện từ bên trong và bên ngoài nhà trường.

Biện pháp tốt nhất để kiểm soát các khoản chi thường xuyên đó là kiểm soát quy chế chi tiêu nội bộ của nhà trường. Mọi khoản chi thường xuyên trong nhà trường phải được thể hiện chi tiết, cụ thể trong quy chế chi tiêu nội bộ. Bên cạnh đó, bộ phận kế toán phải thường xuyên thực hiện việc kiểm tra, đối chiếu các chứng từ kế toán, bảo đảm thống nhất về số liệu và nội dung chi. Thực hiện việc công khai tài chính trong trường cũng là một trong những giải pháp để tăng cường công tác kiểm soát tài chính của nhà trường; phát huy quyền làm chủ của cán bộ, giáo viên trong việc kiểm tra, giám sát việc sử dụng kinh phí, tài sản Nhà nước một cách khách quan; kịp thời phát hiện và ngăn chặn những hành vi vi phạm công tác quản lý chi thường xuyên, bảo đảm việc sử dụng kinh phí có hiệu quả, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Kiểm tra, kiểm soát tài chính và công tác khác của nhà trường còn được thực hiện bởi các cơ quan chức năng như: Kho bạc Nhà nước thực hiện việc kiểm tra, kiểm soát quá trình phân bổ và sử dụng các khoản kinh phí thuộc NSNN theo Luật Ngân sách nhà nước; chỉ cấp phát kinh phí khi các khoản chi có trong dự toán được duyệt, đúng chế độ tiêu chuẩn định mức chi NSNN do cơ quan có thẩm quyền quy định hoặc mức chi theo quy chế chi tiêu nội bộ của nhà trường, khoản chi đó phải được chủ tài khoản quyết định chi. Định kỳ hằng quý và hết năm tài chính, trường THPT công lập phải lập báo cáo quyết toán thu, chi gửi Sở Tài chính xem xét và phê duyệt. Hằng năm, Sở Tài chính cần tổ chức tốt việc thanh tra, kiểm tra toàn diện các hoạt động tài chính của trường, trong đó có công tác quản lý chi thường nhằm phát hiện và chấn chỉnh kịp thời những thiếu sót, sai phạm của nhà trường, bảo đảm công tác quản lý chi thường xuyên của nhà trường được thực hiện tốt.

Thứ sáu, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên NSNN

Nhà trường cần đầu tư, nâng cấp các trang thiết bị tin học, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà trường trên tất cả các lĩnh vực, nhất là trong quản lý học sinh và quản lý thu học phí. Quá trình thu nhận, xử lý, lưu trữ, phân phối thông tin trong quản lý chi thường xuyên ở trường THPT công lập bao gồm nhiều khâu, mỗi khâu đảm nhận một nhiệm vụ khác nhau. Khối lượng thông tin cần xử lý ngày càng lớn, việc tiếp nhận, xử lý thông tin ra quyết định quản lý chi thường xuyên theo hình thức tập trung, hiện đại bằng các thiết bị tin học và các phần mềm ứng dụng sẽ giúp công tác quản lý chi thường xuyên đạt hiệu quả tốt hơn. Đi đôi với trang bị thiết bị tin học, cần đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý chi thường xuyên thành thạo về công nghệ thông tin nhằm khai thác có hiệu quả hệ thống trang thiết bị, góp phần làm cho công tác quản lý chi thường xuyên đạt hiệu quả cao.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Ngô Thế Chi: Kế toán hành chính sự nghiệp áp dụng cho các đơn vị sự nghiệp có thu, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2013.

2. Nguyễn Văn Công: Lý thuyết và thực hành kế toán tài chính, Nxb. Tài chính, Hà Nội, 2014.

3. Nghị định số 16/2015/NĐ-CP, ngày 14/02/2015 của Chính phủ Quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập.

4. Quyết định số 192/2004/QĐ-TTg, ngày 16/11/2004 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế công khai tài chính đối với các cấp ngân sách nhà nước, các đơn vị dự toán ngân sách, các tổ chức được ngân sách nhà nước hỗ trợ, các dự án đầu tư xây dựng cơ bản có sử dụng vốn ngân sách nhà nước, các doanh nghiệp nhà nước, các quỹ có nguồn từ ngân sách nhà nước và các quỹ có nguồn từ các khoản đóng góp của nhân dân.

5. Thông tư số 343/2016/TT-BTC, ngày 30/12/2016 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện công khai ngân sách nhà nước đối với các cấp ngân sách nhà nước.

Cồ Thị Kim Thoa

                                            Trường Trung học phổ thông Hoàng Quốc Việt

Theo Tạp chí Nhịp cầu Tri thức