Bao giờ những kẻ ăn cắp sách phải ra tòa?

Bản quyền trong lĩnh vực xuất bản ở Việt Nam ngày càng bát nháo, không còn là ngoại lệ mà đã thành hiện tượng, không dừng lại ở sự vụ nhỏ lẻ mà đã mang tính hệ thống. Nhưng vẫn chưa có ai bị kiện vì làm sách lậu.

Nạn nhân quen thuộc của những vụ in lậu sách - First News, vừa lên tiếng về việc hàng chục đầu sách của mình bị "luộc". Nhưng lần này, First News kiên quyết hơn, "thề" sẽ theo kiện đến cùng.

Bạn đọc bình thường phân biệt nổi những đôi sách một giả, một thật này không? Ảnh: V.T

Khó có thể kể hết những đầu sách của First News đã bị làm giả, và số lần đơn vị làm sách này tổ chức họp báo hoặc gửi thông cáo về việc bị xâm phạm sở hữu trí tuệ. Con số sau đây sẽ cho một hình dung về hiện trạng: Không lâu sau thời điểm Việt Nam gia nhập công ước Berne bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật năm 2004, First News công bố 5 đầu sách bị in lậu. 7 năm sau, ngày 26/7 vừa qua, đơn vị này thông báo mình bị "luộc" đến 73 đầu sách.

Việc các đầu sách bán chạy của First News gần như cứ ra lò liền bị dân làm lậu tại thị trường Hà Nội chụp lấy làm giả hàng loạt ngay, là chuyện... không có gì mới. Việc đơn vị này mải miết kêu gào từ những năm đầu đất nước tham gia luật chơi bản quyền quốc tế cho đến nay, cũng đã chán chê. Diễn biến dẫn đến động thái kiên quyết của First News lần này nằm ở hai tình tiết mới.

Thứ nhất, thủ đoạn của dân làm lậu sách đã bước đến giai đoạn trắng trợn, tàn nhẫn hơn. Ít ai có thể ngờ, giá những cuốn sách lậu giờ đây lại cao hơn sách gốc, từ 20% đến 70%! Chẳng hạn cuốn 7 thói quen của bạn trẻ thành đạt, giá bìa 32.000 đồng, ngoài cửa hàng, sách lậu ghi giá vống lên 55.000 đồng, cao hơn đến 72%.

Với 16 tựa sách giả chỉ tính riêng của First News bị đẩy giá cao hơn sách gốc như thế, dù giới in lậu đã trưng biển giảm giá để bẫy người mua, thì vẫn cứ lãi ròng. Dân làm lậu ngày càng tham ăn hơn, bởi chưa cần tăng giá, với cách sống trên lưng người khác, với hàng chục đầu sách lậu xếp chữ sai lỗi, in ấn lem nhem, các đối tượng này cũng đã gom về số tiền bất chính rất lớn.

Thứ hai, First News đã có người đồng hành trong hành trình tìm công bằng và giành lại uy tín cho mình. Tập đoàn xuất bản Compass Media của Mỹ đã cử người sang Việt Nam tham gia tìm hiểu và xúc tiến việc kiện các đơn vị vi phạm tác quyền. 9 đầu sách học tiếng Anh TOEIC và TOEFL iBT cùng toàn bộ đĩa CD đính kèm mà tập đoàn này bán bản quyền cho First News, đã bị in lậu tại hầu hết các trường, trung tâm ngoại ngữ trên cả nước!

Kiện được không?

Cách đây chưa lâu, từng có đại diện nhà xuất bản Oxford của Anh cùng một số nhà xuất bản ngoại văn nổi tiếng khác có văn phòng tại Việt Nam, tham gia tổ chức họp báo về việc sách của mình bị vi phạm tác quyền tràn lan và nói sẽ kiện. Tuy nhiên, sự việc chìm nhanh vào quên lãng, không có một kẻ ăn cắp sách nào phải hầu tòa.

Dòng chữ này đã nói đủ thực trạng vi phạm bản quyền nghiêm trọng và ngày càng tàn nhẫn. Ảnh: V.T

Lần này, đại diện tập đoàn xuất bản Compass Media cũng tuyên bố sẽ cùng đối tác thưa kiện. Bà Joanne Jalbert, Giám đốc kinh doanh marketing và bản quyền quốc tế của tập đoàn này, khẳng định: "Đến 95% số đầu sách của First News bị vi phạm bản quyền. Nếu không kiện, First News có thể phải đóng cửa. Chúng tôi không có lựa chọn nào khác là phải theo kiện đến cùng".

Bà Joanne Jalbert cho biết thêm, nếu chưa có phương pháp nào để cân bằng lợi ích của các bên trong việc thụ hưởng từ các xuất bản phẩm, thì đã đến lúc cần phải dùng biện pháp mạnh. "Chúng tôi đã có biện pháp, sẽ hành động ngay từ hôm nay và tiếp tục giám sát trong tương lai, đại diện của Compass Media nói.

Đã nhiều vụ việc "chìm xuồng" như điển hình kể trên. Khá hơn một chút, có một vài vụ mà kẻ vi phạm tác quyền cũng chỉ bị phạt vi phạm hành chính 15 đến 20 triệu đồng, trong khi số tiền thiệt hại tính bằng tỷ đồng. Chính ông Hoàng Đại Nghĩa, Đội trưởng Đội chống hàng giả, Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội, người từng tham gia "hốt" nhiều vụ sách lậu cùng First News, cũng thừa nhận: "Bắt cóc bỏ đĩa, không giải quyết được gì nhiều. Không thể thay đổi trong ngày một ngày hai".

Vậy thì tất cả lại cùng ca điệp khúc cũ "sống chung với lũ", trong bối cảnh xã hội có đầy đủ luật lệ, cuộc sống ngày càng văn minh? Luật sư Châu Huy Quang, công ty luật LCT Lawyers, cho biết: "Cơ sở pháp lý của Việt Nam đã khá đầy đủ để áp dụng vào những vụ việc như thế này. Khó ở đây là chứng minh thiệt hại. Nhưng nếu làm đồng bộ, lâu dài thì sẽ làm được". Tuy không tiết lộ cụ thể nhưng ông Quang nói sẽ trợ giúp First News củng cố chứng cứ, sàng lọc đối tượng, thực hiện các bước đồng bộ về pháp lý để khởi kiện ra tòa dân sự 3 đối tượng ở TP.HCM và Hà Nội.

Sách lậu có thêm biến tướng, trong khi nhiều người lại dễ dãi mua cuốn sách hợp túi tiền chứ không đắn đo phân biệt hàng giả - kém chất lượng giống như khi chọn mua thực phẩm, hàng hóa khác. Nhà quản lý ngoài việc tuyên truyền suông vẫn chưa thấy động thái bảo vệ, dẹp loạn mạnh tay hơn. Nhiều nạn nhân cũng chưa dám mạnh dạn hành động. Không thể ngồi than vãn mãi, dù biết rằng được vạ thì má đã sưng không biết bao lần.

Bản quyền trong lĩnh vực xuất bản ở Việt Nam không hề bớt bát nháo, không còn là ngoại lệ mà đã thành hiện tượng, không dừng lại ở sự vụ nhỏ lẻ mà đã mang tính hệ thống. Liệu có còn giới hạn chịu đựng nào ở đây không? Cũng sẽ đến lúc có một tên ăn cắp sách nào đó phải ra tòa chứ?

Võ Tiến