Luật sư, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Hữu Thọ (bí danh Ba Nghĩa), sinh ngày 10-7-1910 trong một gia đình công chức tại làng Long Phú, tổng Long Hưng Hạ, quận Trung Quận, tỉnh Chợ Lớn (nay thuộc Bến Lức, tỉnh Long An). Năm 1921, mới 11 tuổi, Nguyễn Hữu Thọ tạm biệt quê hương sang Pháp du học tại Trường Trung học Mignet ở Aixen - Provence, sau đó vào học tại Khoa Luật trường Đại học Luật khoa và Văn khoa Aixen - Provence. Sau nhiều năm miệt mài học tập, năm 1932, Nguyễn Hữu Thọ tốt nghiệp cử nhân luật hạng ưu. Với suy nghĩ học thành tài để về giúp nước, Nguyễn Hữu Thọ mong ngóng ngày trở lại quê hương, nhưng vì không có tiền lộ phí, nên phải ở lại Pháp thêm 1 năm để đi làm kiếm đủ tiền mua một chiếc vé tàu. Năm 1933, ông mới trở về nước, tập sự luật sư tại văn phòng của một luật sư người Pháp, ông Duquesnay - một người Pháp có tư tưởng dân chủ tiến bộ khá nổi tiếng ở Nam Kỳ.
Sau 5 năm tập sự hành nghề luật sư, năm 1939 Nguyễn Hữu Thọ đã thi đỗ kỳ sát hạch của Luật sư Đoàn và trở thành Luật sư thực thụ, mở văn phòng luật tại Mỹ Tho, Vĩnh Long, Cần Thơ rồi Sài Gòn - Chợ Lớn, tiếng tăm của vị Luật sư trẻ tài năng, luôn bênh vực lẽ phải đã lan ra khắp Nam Kỳ lục tỉnh.
Năm 1940, trực tiếp chứng kiến cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ, sự đàn áp dã man của thực dân Pháp và những phiên tòa do thực dân Pháp dựng lên để buộc tội các chiến sĩ cách mạng, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ nhận thức về lòng yêu nước, tinh thần chiến đấu kiên cường và lý tưởng cao đẹp trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc của những người cộng sản, đồng thời thấy rõ bản chất thâm độc, tàn bạo, tội ác man rợ của chính quyền thực dân ở thuộc địa. Con đường dẫn Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đến với nhân dân, với cách mạng bắt đầu từ đó.
Trước khí thế hào hùng của dân tộc trong Cách mạng Tháng Tám, sau đó là cuộc kháng chiến anh dũng của nhân dân Nam Bộ với sự tham gia ngày càng đông đảo của các nhân sĩ, trí thức có tên tuổi và có địa vị cao trong xã hội, trong đó có cả bạn bè, đồng nghiệp, điều đó thôi thúc Luật sư dấn thân vào con đường đấu tranh giải phóng dân tộc.
Từ năm 1947 đến năm 1950, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ tham gia vào nhiều hoạt động trong các phong trào yêu nước ở miền Nam: Phong trào đấu tranh của trí thức Sài Gòn - Chợ Lớn; phong trào đấu tranh bảo vệ các thành viên Mặt trận Liên Việt, v.v.. Đồng chí được bí mật kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương, tham gia lãnh đạo cuộc biểu tình chống thực dân Pháp và can thiệp Mỹ đầu năm 1950. Đây là cuộc biểu tình chống Mỹ đầu tiên ở nước ta.
Lo sợ trước ảnh hưởng to lớn của Luật sư đối với nhân sĩ, trí thức và nhân dân Sài Gòn - Gia Định nói riêng, Nam Bộ nói chung, thực dân Pháp đã bắt Luật sư Nguyễn Hữu Thọ và đưa ông đi đày ở biên giới phía Bắc theo chế độ quản thúc tại bản Giẳng, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu - một vùng khí hậu khắc nghiệt và địa hình hiểm trở để cách biệt ông khỏi phong trào cách mạng. Đến năm 1952, khi bộ đội ta tiến lên giải phóng Tây Bắc, chính quyền thực dân đưa Luật sư Nguyễn Hữu Thọ về giam ở Sơn Tây.
Trước phong trào đấu tranh mạnh mẽ của Đoàn Luật sư Sài Gòn - Chợ Lớn và giới nhân sĩ, trí thức trong cả nước, tháng 11-1952, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được trả tự do. Trở về Sài Gòn, mở lại văn phòng luật và tiếp tục đấu tranh với kẻ thù, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ tham gia tổ chức nhiều hoạt động đấu tranh cách mạng đòi dân sinh, dân chủ. Nhằm ngăn chặn ảnh hưởng to lớn của Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, ngày 15-11-1954, chính quyền Sài Gòn lại bắt giam và lưu đày ông ra miền núi Củng Sơn, Tuy Hòa, Phú Yên. Ông bị giam lỏng ở đây gần 7 năm, cho đến khi được lực lượng vũ trang của Khu ủy Khu V giải thoát.
Tại Đại hội lần thứ nhất (tháng 2-1962) Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được bầu làm Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Tháng 3-1964, Đại hội lần thứ hai Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam đã bầu Luật sư làm Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Đến tháng
6-1969, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được cử làm Chủ tịch Hội đồng cố vấn Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam. Bằng uy tín và tài năng, Luật sư, Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ đã lãnh đạo quân và dân miền Nam giành nhiều thắng lợi to lớn, góp phần hoàn thành sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.
Sau khi thống nhất đất nước, đồng chí Nguyễn Hữu Thọ được nhân dân bầu làm đại biểu Quốc hội các khóa VI, VII, VIII và được Quốc hội tín nhiệm bầu làm Phó Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (tháng 6-1976), Quyền Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (tháng 4-1980), Chủ tịch Quốc hội và Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (tháng 7-1981). Tại Đại hội thống nhất các tổ chức Mặt trận (họp từ ngày 31-1 đến ngày 4-2-1977), Luật sư được bầu làm Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tháng 11-1988, Luật sư được bầu làm Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Tháng 8-1994, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã suy tôn Luật sư làm Chủ tịch danh dự Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Với các cương vị của mình, Luật sư, Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ đã dành nhiều thời gian, tâm huyết tìm hiểu thực trạng, tháo gỡ khó khăn trong công tác Mặt trận, đề xuất với Đảng và Nhà nước những cơ chế, chính sách và giải pháp nhằm vun đắp, tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc, mở rộng và phát huy vai trò Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam trong thời kỳ mới.
Cuộc đời, sự nghiệp của Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là cuộc đời, sự nghiệp của một trí thức yêu nước tài năng. Con đường đến với cách mạng của người thanh niên Nguyễn Hữu Thọ thật tự nhiên và trong sáng: Từ chủ nghĩa yêu nước chân chính đến chủ nghĩa cộng sản và gắn liền với sự nghiệp đại đoàn kết dân tộc. Luật sư là con người tiêu biểu của tình đoàn kết dân tộc, là một nhà lãnh đạo tài năng, một tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng, tác phong, lối sống giản dị, khiêm tốn, trong sạch, hy sinh vì nghĩa lớn, không khuất phục trước cường quyền, không sa ngã trước tiền tài danh lợi, vì lý tưởng cộng sản cao đẹp. Luật sư - Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ đã hiến dâng trọn đời cho Tổ quốc, cho dân tộc. Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Văn Linh đã đánh giá: "Luật sư Nguyễn Hữu Thọ quả là một nhà trí thức yêu nước vĩ đại". Với những công lao to lớn đối với sự nghiệp cách mạng, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao Vàng, huân chương cao quý nhất của Đảng, Nhà nước ta và nhiều huân, huy chương cao quý khác. Luật sư cũng được Nhà nước Liên Xô tặng Giải thưởng quốc tế V.I. Lênin và Huân chương Hữu nghị vì sự nghiệp củng cố hòa bình giữa các dân tộc; Nhà nước Cuba tặng Huân chương Đoàn kết - Chiến đấu; Nhà nước Bungari tặng Giải thưởng Đimitrốp; Hội đồng hòa bình thế giới tặng Huân chương Joliot Curie.
Tấm gương đạo đức cao đẹp và những cống hiến trọn đời cho tổ quốc, cho dân tộc của Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã được ghi tạc trong lòng nhân dân ta và bạn bè quốc tế, hình ảnh của ông sẽ mãi mãi được các thế hệ người Việt Nam học tập, noi theo.
PGS. TS. Trần Minh Trưởng
