Nguyễn An Ninh là một trong những trí thức yêu nước tiêu biểu ở Việt Nam đầu thế kỷ XX. Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn An Ninh là chủ đề của nhiều sách, báo, hồi ký, luận văn, luận án, bài tạp chí của các nhà nghiên cứu lịch sử, triết học, văn hóa học,… cả trong và ngoài nước; thậm chí nhiều bài viết bằng nguyên bản tiếng Pháp của Nguyễn An Ninh cũng đã được dịch ra tiếng Việt và in thành sách. Là một người say mê và tâm huyết theo đuổi nghiên cứu về Nguyễn An Ninh từ lâu, PGS.TS. Trần Viết Nghĩa góp thêm một công trình Nguyễn An Ninh “Không ăn mày tự do”.
Cuốn sách gồm 5 phần, phân tích luận giải sâu sắc những tư liệu từ nhiều phương diện, nhiều chiều, đa dạng phong phú từ trước tới nay về con người và cuộc đời của Nguyễn An Ninh. Qua từng phần, tác giả đã làm rõ những nội dung lớn về bối cảnh đất nước bị mất độc lập, chủ quyền, lầm than dưới ách cai trị của thực dân Pháp những năm cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX.
Trước thực tế lịch sử của các thế hệ nhà Nho cấp tiến cha anh đã bằng khởi nghĩa Cần Vương, kêu gọi cải cách, Đông Du cầu viện, “xin giặc rủ lòng thương”… - những phương cách có cả đấu tranh, cả “ăn mày” nhưng chưa thể giành lại được độc lập, tự do, thì Nguyễn An Ninh - một trí thức Tây học, tiêu biểu cho lực lượng kế cận - đã đứng lên từng bước phát động các hoạt động cách mạng theo tư tưởng cấp tiến mà ông hấp thụ được trong thời gian học tập ở Pháp.
Đặt trong bối cảnh giao thời của lịch sử dân tộc, tính cấp tiến, tiên phong và tiêu biểu trong cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn An Ninh được khắc họa qua 5 phần nội dung sách đã cho thấy sức hấp dẫn, lôi cuốn bởi tác giả đã thành công trong việc phân tích sâu sắc tư tưởng cách mạng - văn hóa cấp tiến, vượt thời gian của một người trí thức Tây học (Phần một); của một tài năng diễn thuyết đã làm thức tỉnh cả một thế hệ (Phần hai); của phương cách tranh đấu nghị trường tiên phong (Phần ba); của những lần tù ngục dạn dĩ thực tế (Phần bốn) và của cả những dòng tranh luận, đánh giá khác nhau ở trong và ngoài nước về Nguyễn An Ninh (Phần năm).
Cuốn sách là tài liệu hữu ích, cung cấp thêm nguồn tư liệu tham khảo quý, làm rõ hơn về cuộc đời, sự nghiệp và những đóng góp của Nguyễn An Ninh - một trí thức tiêu biểu ở Việt Nam đầu thế kỷ XX đối với cách mạng Việt Nam.
