Đại thi hào Nguyễn Du và sức sống bất diệt của Truyện Kiều

Kỷ niệm 260 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765 - 2025) là dịp để các thế hệ hôm nay bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đối với một danh nhân văn hóa kiệt xuất của dân tộc, đồng thời khẳng định giá trị bền vững của di sản văn chương mà ông để lại. Việc tiếp tục gìn giữ, nghiên cứu và phát huy tư tưởng nhân đạo, chiều sâu văn hóa cùng giá trị nghệ thuật trong các tác phẩm của Nguyễn Du không chỉ góp phần làm phong phú đời sống tinh thần con người Việt Nam, mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn, lan tỏa và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc trong bối cảnh hiện nay.

Nguyễn Du tên chữ là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên, sinh năm Ất Dậu (1765), niên hiệu Cảnh Hưng triều vua Lê Hiển Tông, tại phường Bích Câu, Thăng Long (nay là Hà Nội) trong một gia đình có truyền thống yêu chuộng văn chương và nghệ thuật, nhiều đời làm quan dưới triều vua Lê, chúa Trịnh. Cha ông là Nguyễn Nghiễm, quê ở làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh (nay là xã Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh),  từng giữ chức Đại tư đồ, một chức quan đứng hàng đầu trong triều đình thời Lê. Mẹ ông là Trần Thị Tần, con gái thứ ba của một vị quan nhỏ coi việc sổ sách kế toán, quê ở huyện Đông Ngàn, tỉnh Bắc Ninh cũ.

Tượng đài Đại thi hào Nguyễn Du bằng đồng tại Khu lưu niệm thuộc xã Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh.

Cuộc đời Nguyễn Du trải qua một giai đoạn lịch sử đầy biến động. Mồ côi cha mẹ từ sớm, chứng kiến xã hội loạn lạc, bản thân ông cũng trải qua những năm tháng phiêu bạt, lưu lạc. Ông không mặn mà với chốn quan trường, nhiều lần xin cáo quan về quê. Chính những năm tháng “ba chìm bảy nổi” đã giúp Nguyễn Du thấu hiểu sâu sắc nỗi khổ của con người, đặc biệt là những phận đời bé nhỏ, bị chà đạp trong xã hội phong kiến. Từ trải nghiệm đời sống khắc nghiệt, ông hình thành một tư tưởng nhân đạo lớn lao, nhất quán trong toàn bộ sự nghiệp sáng tác.

Đại thi hào Nguyễn Du đã để lại cho hậu thế nhiều tác phẩm văn chương cả chữ Hán và chữ Nôm, như: Thanh Hiên thi tập, Nam Trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục, Văn tế thập loại chúng sinh…  Tuy nhiên, đỉnh cao rực rỡ nhất trong sự nghiệp văn chương của Nguyễn Du chính là Đoạn trường tân thanh, một kiệt tác mà nhân dân quen gọi là Truyện Kiều.

Một số hình ảnh được thiết kế trong bộ lịch bloc “Truyện Kiều” năm 2026 do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành.

Truyện Kiều là kiệt tác truyện thơ Nôm lục bát (3.254 câu thơ), dựa trên cốt truyện “Kim Vân Kiều truyện” của Trung Quốc, nhưng đã được Nguyễn Du Việt hóa một cách tài tình, trở thành bức tranh hiện thực rộng lớn về xã hội phong kiến Việt Nam đương thời. Truyện Kiều không chỉ đưa tiếng Việt đạt đến đỉnh cao nghệ thuật mà còn là bản trường ca về số phận con người và giá trị nhân đạo cao đẹp. Qua số phận đầy bi kịch của Thúy Kiều, người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng chịu bao truân chuyên, Nguyễn Du đã phơi bày hiện thực đen tối, bất công, tàn bạo của chế độ phong kiến Việt Nam; khắc họa nỗi khổ đau đến cùng cực của con người trong xã hội phong kiến, nhất là người phụ nữ; đồng thời cất lên tiếng nói yêu thương con người, đòi quyền sống, quyền hạnh phúc và quyền được tôn trọng nhân phẩm cho những người phụ nữ bất hạnh.

Hàng trăm năm nay, Truyện Kiều được lưu truyền rộng rãi, chinh phục mọi tầng lớp, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca, âm nhạc, sân khấu, đồng thời tạo nên nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa - nghệ thuật độc đáo như trò Kiều, chèo Kiều, vịnh Kiều, lẩy Kiều, bói Kiều… Truyện Kiều đã vượt ra khỏi khuôn khổ một tác phẩm văn học để trở thành một phần tâm hồn dân tộc, được ngâm vịnh, bình giảng, chuyển thể, dịch ra hơn 30 thứ tiếng trên thế giới.

Năm 2013, tại kỳ họp lần thứ 37, Đại hội đồng UNESCO đã thông qua nghị quyết vinh danh Nguyễn Du là Danh nhân văn hóa thế giới, khẳng định giá trị tư tưởng và tầm ảnh hưởng sâu rộng của ông đối với kho tàng văn hóa nhân loại. Danh hiệu ấy không chỉ là sự ghi nhận xứng đáng cho một thiên tài, mà còn là niềm tự hào lớn lao của nền văn học, văn hóa Việt Nam.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, Đại hội XIII của Đảng đặc biệt nhấn mạnh nhiệm vụ xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam; xác định rõ yêu cầu xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới, gắn với khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Từ yêu cầu đó, việc phát huy di sản của Đại thi hào Nguyễn Du, đặc biệt là kiệt tác Truyện Kiều có ý nghĩa quan trọng, góp phần tạo nên chuẩn mực ngôn ngữ, bồi đắp hệ giá trị nhân văn, nhân đạo và bản sắc tâm hồn người Việt.

Bộ “Truyện Kiều” gồm 5 ấn phẩm được tuyển chọn công phu do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành.

Nhân dịp kỷ niệm 260 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trân trọng giới thiệu đến bạn đọc bộ Truyện Kiều gồm 5 ấn phẩm giá trị, được tuyển chọn công phu từ những công trình học thuật tiêu biểu trong lịch sử nghiên cứu về kiệt tác này. Bộ sách gồm: Kim, Vân, Kiều truyện do Trương Vĩnh Ký phiên âm và chú giải; Truyện Thúy Kiều (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Kỷ - Trần Trọng Kim hiệu khảo; Kim Vân Kiều chú thích của Bùi Khánh Diễn; Kiều truyện dẫn giải của Hồ Đắc Hàm và Truyện Kiều (Đoạn trường tân thanh) do Nông Sơn Nguyễn Can Mộng hiệu đính, chú thích.

Mỗi ấn bản mang dấu ấn học thuật riêng, phản ánh cách tiếp cận Truyện Kiều của từng thời kỳ, từ phiên âm, chú giải, dẫn giải đến hiệu đính văn bản. Không chỉ giúp độc giả hôm nay tiếp cận Truyện Kiều một cách sâu sắc hơn, bộ sách còn cho thấy hành trình tiếp cận, bảo tồn và làm giàu thêm giá trị của kiệt tác qua nhiều thế hệ học giả. Đặc biệt, khi đặt 5 cuốn sách cạnh nhau, gáy sách sẽ tạo thành bức chân dung nàng Kiều, rất thú vị.

Thông qua bộ sách Truyện Kiều, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật mong muốn góp phần gìn giữ, phát huy giá trị một di sản vô giá trong lịch sử văn hóa dân tộc, đưa những giá trị nhân văn, nhân đạo trong di sản Nguyễn Du thấm sâu vào đời sống xã hội, làm giàu thêm đời sống tinh thần của bạn đọc hôm nay và mai sau./.