Đồng chí Nguyễn Văn Tố - Nhà lãnh đạo tài năng, học giả uyên bác của Việt Nam

Đồng chí Nguyễn Văn Tố (05/6/1889 - 07/10/1947) là một trí thức yêu nước nhiệt thành, nhà lãnh đạo tài năng của Quốc hội và Chính phủ, nhà văn hóa uyên bác của dân tộc, người cộng sự gần gũi, thân thiết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người con ưu tú của quê hương Hà Nội.

Đồng chí Nguyễn Văn Tố sinh ngày 05/6/1889 trong một gia đình có truyền thống Nho học, tại làng Đông Thành, nay là phố Bát Sứ, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Sinh ra và lớn lên trong hoàn cảnh đất nước bị ngoại xâm, chứng kiến nhiều phong trào đấu tranh yêu nước, Nguyễn Văn Tố đã sớm tiếp thu truyền thống yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc.

Hấp thụ những tinh hoa của nền văn hiến Kinh kỳ, từ nhỏ, Nguyễn Văn Tố đã sớm bộc lộ tư chất thông minh, ham học, nổi tiếng là người tinh thông Nho học, giỏi ngôn ngữ Pháp và am tường văn hóa phương Tây. Năm 1905, khi vừa 16 tuổi, Nguyễn Văn Tố đã đỗ đầu kỳ thi ngạch Phán sự - Thông dịch do Tòa Thống sứ Bắc Kỳ tổ chức. Năm 1906, cụ chính thức được nhận vào làm việc tại Viện Viễn đông Bác Cổ Hà Nội (EFEO). Với trí tuệ uyên bác, chỉ sau mấy năm miệt mài nghiên cứu, Nguyễn Văn Tố đã trở thành một học giả nổi tiếng, có nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa phương Đông, văn hóa phương Tây, nhất là về lịch sử, văn hóa Việt Nam.

Năm 1921, học giả Nguyễn Văn Tố được cử làm Chủ sự Tạp chí Trí Tri của Hội Trí Tri - một tổ chức có uy tín trong việc hỗ trợ, thúc đẩy việc dạy - học tiếng Pháp ở Bắc Kỳ. Đến năm 1934, cụ được bầu làm Hội trưởng Hội Trí Tri.

Với tầm hiểu biết sâu rộng, phương pháp nghiên cứu khoa học, tinh thần làm việc nghiêm túc, bản lĩnh vững vàng và bao trùm lên tất cả là tinh thần yêu nước, Nguyễn Văn Tố đã khảo cứu, biên soạn nhiều công trình, bài viết có giá trị về sử học, khảo cổ học, văn học, ngôn ngữ học, văn hóa học... của dân tộc, đăng trên những tạp chí có uy tín thời đó, như: Nam Phong Tạp chí, Đông Thanh Tạp chí, Báo Thanh Nghị và đặc biệt là Tạp chí Tri Tân. Những công trình, bài viết này đã góp phần quan trọng vào việc tìm hiểu, lưu giữ, phát huy những giá trị truyền thống văn hóa, lịch sử tốt đẹp của dân tộc. Đồng thời, những trang viết về lịch sử, văn hóa dân tộc của Nguyễn Văn Tố còn góp phần khơi gợi tinh thần đấu tranh yêu nước của nhân dân ta.

Thực hiện chủ trương của Đảng Cộng sản Đông Dương, đầu năm 1938, Xứ ủy Bắc Kỳ quyết định thành lập Hội Truyền bá quốc ngữ, nhằm vận động nhân dân tham gia phong trào xóa nạn mù chữ. Đồng chí Nguyễn Văn Tố và nhiều nhân sĩ, trí thức tiêu biểu đã tham gia thành lập hội, đồng chí Nguyễn Văn Tố được cử làm hội trưởng.

Trên cương vị hội trưởng, đồng chí Nguyễn Văn Tố đã vận động và tổ chức phong trào dạy - học chữ quốc ngữ sôi nổi trong cả nước, được các tầng lớp nhân dân tích cực hưởng ứng, tham gia. Cùng với sự nỗ lực không ngừng của các thành viên trong Hội Truyền bá quốc ngữ, từ năm 1938 đến khi Cách mạng Tháng Tám thành công, cụ Nguyễn Văn Tố đã giúp cho hơn 7 vạn người Việt Nam thoát khỏi nạn mù chữ, góp phần làm thất bại “chính sách ngu dân” của thực dân Pháp. Thông qua phong trào dạy - học chữ quốc ngữ, tinh thần yêu nước, ý thức giác ngộ cách mạng của nhân dân đã được bồi đắp và củng cố, nâng cao. Qua phong trào vận động học chữ quốc ngữ, xóa nạn mù chữ, nhiều cán bộ của Đảng đã học được những kinh nghiệm quý giá, được tôi luyện và trưởng thành, nhất là trong công tác vận động, tổ chức quần chúng.

Mặt khác, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Văn Tố, Hội Truyền bá quốc ngữ, với hệ thống tổ chức và thành viên rộng khắp trong cả nước, đã tạo tiền đề quan trọng cho thành công của cuộc đấu tranh diệt “giặc dốt” của chính quyền cách mạng sau ngày Cách mạng Tháng Tám thành công. Chính những con người, kinh nghiệm, cách làm của Hội Truyền bá quốc ngữ đã được vận dụng vào công tác “bình dân học vụ”, “diệt giặc dốt” của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong công cuộc vừa kháng chiến, vừa kiến quốc.

Cách mạng Tháng Tám thành công, nền dân chủ mới ra đời, song phải đứng trước những thách thức hết sức ngặt nghèo, bởi sự chống phá của thù trong, giặc ngoài. Với tinh thần đoàn kết dân tộc, quý trọng và kêu gọi những người có tài, có đức tham gia giúp nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trân trọng mời đồng chí Nguyễn Văn Tố tham gia Chính phủ cách mạng lâm thời, đảm nhiệm cương vị Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã hội.

Bằng nhiệt huyết của một chí sĩ hết lòng yêu nước, yêu dân, đồng chí Nguyễn Văn Tố đã tổ chức thành lập các “Hội cứu đói” ở nhiều địa phương, vận động các tầng lớp nhân dân nêu cao tinh thần tương thân tương ái, hưởng ứng lời kêu gọi “sẻ cơm, nhường áo” của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Để giải quyết nạn đói về căn bản, cùng với những biện pháp cấp bách, đồng chí Nguyễn Văn Tố cùng Chính phủ động viên các tầng lớp nhân dân ra sức tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm. Nhờ sự chỉ đạo khẩn trương của Chính phủ, sự nỗ lực của toàn dân, nạn đói đã bị đẩy lùi, thế và lực của cách mạng ngày càng tăng, góp phần đưa cách mạng nước ta vượt qua tình thế hiểm nghèo, từng bước củng cố và phát triển. Trong thành tựu chung đó của dân tộc, có phần đóng góp xứng đáng của đồng chí Nguyễn Văn Tố.

Ngày 06/01/1946, trong cuộc tổng tuyển cử bầu Quốc hội đầu tiên của đất nước, đồng chí Nguyễn Văn Tố đã được nhân dân bầu là đại biểu Quốc hội và ngày 02/3/1946, tại kỳ họp thứ nhất của Quốc hội khóa I, đồng chí đã được bầu là Trưởng Ban Thường trực Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Trên cương vị Trưởng ban Thường trực Quốc hội, đồng chí Nguyễn Văn Tố cùng Ban Thường trực Quốc hội tích cực ủng hộ chủ trương của Chính phủ trong việc thực thi sách lược đối ngoại tạm thời hòa hoãn với Pháp để đuổi quân Tưởng và những phần tử tay sai. Đồng chí đã điều hành Quốc hội góp ý, xây dựng và thông qua bản hiến pháp đầu tiên của nước ta - Hiến pháp năm 1946.

Tháng 11/1946, tại kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa I, đồng chí Nguyễn Văn Tố được mời trở lại tham gia Chính phủ với cương vị Bộ trưởng không bộ. Trên cương vị mới, Nguyễn Văn Tố vừa tham gia góp ý, xây dựng đường lối, chính sách đối nội, đối ngoại của Chính phủ, vừa góp phần động viên các tầng lớp nhân dân tích cực xây dựng đời sống mới, tạo dựng thế và lực cho sự nghiệp cách mạng.

Toàn quốc kháng chiến bùng nổ (19/12/1946), đồng chí Nguyễn Văn Tố cùng Chính phủ rút lên Việt Bắc, tham gia nhiều công việc của Chính phủ bên cạnh Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trên cương vị Phó Chủ tịch Ủy ban tản cư và di cư, đồng chí đã tích cực chỉ đạo công việc tháo dỡ, di chuyển máy móc, trang thiết bị lên Việt Bắc phục vụ cho kháng chiến lâu dài; tổ chức cho đồng bào tản cư nơi ăn, chốn ở, động viên nhân dân nêu cao tinh thần yêu nước, tin tưởng vào thắng lợi cuối cùng của cuộc kháng chiến.

Trong lúc cuộc chiến đấu của nhân dân cả nước đang vào hồi ác liệt, tháng 10/1947, quân Pháp mở chiến dịch tấn công lên Việt Bắc hòng tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến của ta, đồng chí Nguyễn Văn Tố bị địch bắt và đã hy sinh oanh liệt trước mũi súng kẻ thù. Sự hy sinh của đồng chí là một tổn thất lớn lao của Chính phủ, để lại niềm tiếc thương vô hạn đối với Quốc hội và nhân dân cả nước.

Đồng chí Nguyễn Văn Tố đã cống hiến, hy sinh trọn đời vì sự nghiệp khai mở dân trí và giải phóng dân tộc. Đồng chí đã nêu tấm gương mẫu mực của một chí sĩ yêu nước nhiệt thành, nhà văn hóa uyên bác; nhà lãnh đạo đức độ, tài năng của Quốc hội và Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đồng chí là tấm gương sáng luôn nêu cao tinh thần cần, kiệm, khiêm tốn, giản dị, không màng danh lợi, phú quý cá nhân.

***

Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh nhà chí sĩ yêu nước, Trưởng Ban Thường trực Quốc hội đầu tiên Nguyễn Văn Tố là dịp để chúng ta tri ân và tưởng nhớ công lao, cống hiến to lớn của đồng chí đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của nhân dân ta. Cuộc đời hoạt động tận tụy, hy sinh vì nước, vì dân của đồng chí Nguyễn Văn Tố là một tấm gương cao đẹp để các đại biểu Quốc hội cùng cán bộ, đảng viên và toàn thể nhân dân ta học tập, noi theo. Nhân dịp này, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trân trọng giới thiệu đến quý độc giả một số ấn phẩm về đồng chí Nguyễn Văn Tố.

Một số ấn phẩm về đồng chí Nguyễn Văn Tố do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật ấn hành

NGUYỄN VĂN TỐ - TIỂU SỬ

Cuốn sách được kết cấu thành 5 chương: Quê hương, gia đình, thời niên thiếu; Tuổi trẻ góp phần chấn hưng nền văn hóa dân tộc; Một học giả uyên bác; Tham gia chính quyền cách mạng và oanh liệt hy sinh; Tấm gương nhà văn hóa yêu nước chân chính, người cộng sự, bạn chiến đấu thân thiết của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Nội dung cuốn sách giúp bạn đọc thấy được chân dung một học giả uyên thâm Hán học, tinh thông Tây học, đã có những đóng góp trí tuệ to lớn trên các lĩnh vực: sử học, văn học, khảo cổ học, ngôn ngữ học, dân tộc học, tôn giáo học, văn hóa dân gian, chiến sĩ cách mạng, anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Tố đã cống hiến trọn vẹn đức - trí - dũng cho sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc của đất nước.

NGUYỄN VĂN TỐ VỚI CÁCH MẠNG VIỆT NAM (KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CẤP QUỐC GIA)

Cuốn sách tập hợp 43 bài viết, tham luận của các nhà lãnh đạo ban, bộ, ngành Trung ương và địa phương, các nhà khoa học trong cả nước tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Nguyễn Văn Tố với cách mạng Việt Nam”, tập trung làm sáng tỏ cuộc đời, sự nghiệp, những đóng góp, cống hiến và hy sinh của cụ Nguyễn Văn Tố. Qua đó, góp phần tuyên truyền, giáo dục truyền thống yêu nước, tấm gương đạo đức cách mạng mẫu mực, sáng ngời của thế hệ cha anh cho các thế hệ hôm nay và mai sau.