Ngô Thì Nhậm (1746 - 1803), tự là Hy Doãn, hiệu là Đạt Hiên, hồi nhỏ có tên là Phó, khi nghiên cứu thiền học lại có hiệu là Hải Lượng; người làng Tó (nay là làng Tả Thanh Oai), xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Nội; là con trưởng của Ngô Thì Sĩ.
Ông đỗ Giải nguyên năm 1768, đỗ Tiến sĩ năm 1775; làm quan dưới thời Lê - Trịnh, khi thế triều thay đổi, ông đã bỏ về quê ở ẩn, viết sách.
Năm 1772, ông hoàn thành quyển Hải Đông chí lược, nghiên cứu mọi mặt về lịch sử và đời sống của vùng Hải Dương. Năm 1775, Ngô Thì Nhậm đi thi hội, đỗ thứ năm hàng Tiến sĩ đệ tam giáp, được bổ Cấp sự trung ở Bộ Hộ. Năm 1776, được thăng Giám sát Ngự sử xứ Sơn Nam, rồi thăng Đốc đồng trấn Kinh Bắc, năm 1778, ông kiêm chức Đốc đồng Thái Nguyên. Năm 1779, ông chuyển sang làm Hiệu thư tòa Đông Các.
Năm 1782, Trịnh Sâm mất, kiêu binh phế Trịnh Cán, lập Trịnh Tông lên ngôi chúa. Thấy tình hình Thăng Long phức tạp, ông về quê vợ ở vùng Sơn Nam (Vũ Thư, Thái Bình) ẩn dật gần sáu năm. Trong thời gian này, Ngô Thì Nhậm sáng tác tập thơ Thủy Vân nhàn vịnh và bộ Xuân Thu quản kiến.
Năm 1786, phong trào nông dân Tây Sơn chấm dứt quyền thống trị của họ Trịnh. Ngô Thì Nhậm từ am Lệ Trạch (Thái Bình) trở về Thăng Long nhậm chức Đô đốc cấp sự trung Bộ Hộ, kiêm Toản tu Quốc sử quán triều vua Lê Chiêu Thống.
Năm 1788, Ngô Thì Nhậm lại trở về ở ẩn tại thôn Kim Quan, Thạch Thất, Sơn Tây. Trong những năm này, ông viết các sách Kim mã hành dư, Hào mân ai lục, Bút hải tùng đàm.
Do chính sách cầu hiền tài của Nguyễn Huệ, Ngô Thì Nhậm đã đi theo Tây Sơn, được Nguyễn Huệ tin dùng, phong chức Tả thị lang Bộ Lại, rồi Bộ Công, tước Tình Phái hầu. Dưới triều Tây Sơn Nguyễn Huệ, Ngô Thì Nhậm cùng với Ngô Văn Sở cai quản cõi Bắc Hà.
Ngô Thì Nhậm đã đem hết tâm huyết, tài năng đóng góp cho sự nghiệp cứu nước và dựng nước dưới ngọn cờ đào của Tây Sơn. Không chỉ vậy, Ngô Thì Nhậm còn là một nhà giỏi sách lược. Cuối năm 1788, quân Thanh kéo sang Đại Việt, Ngô Thì Nhậm có kế lui binh về giữ phòng tuyến Tam Điệp (Ninh Bình), tạo điều kiện cho vua Quang Trung nhanh chóng tiêu diệt 29 vạn quân Thanh mà ít hao binh tổn tướng, giải phóng kinh thành Thăng Long năm 1789.
Năm 1790, vua Quang Trung phong Ngô Thì Nhậm giữ chức Thượng thư Bộ Binh. Ông làm quan dưới triều vua Quang Trung được 5 năm thì vua mất.
Trong tình hình phức tạp và suy thoái của nhà Tây Sơn, Nguyễn Ánh sau khi chiếm lại miền Nam, đã kéo quân ra Bắc, tiêu diệt triều đại Tây Sơn. Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích và một số viên quan triều Tây Sơn thì bị đánh bằng roi tại Văn Miếu năm 1803. Sau trận đánh đòn, ông mất ngày 9/3/1803 tại quê nhà.
Với 57 năm cuộc đời, Ngô Thì Nhậm đã có nhiều đóng góp lớn lao vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, chống quân Thanh xâm lược và có nhiều công lao xuất sắc vào công cuộc bảo vệ, xây dựng đất nước dưới triều đại Quang Trung.
Cuốn sách Truyện danh nhân Ngô Thì Nhậm do Huyện ủy Thanh Trì - Hà Nội tổ chức biên soạn, GS. Lê Văn Lan là người biên soạn chính, được biên soạn theo thể truyện ký lịch sử. Với lòng tâm huyết, trách nhiệm và lối viết hóm hỉnh, Ban biên soạn đã giúp chúng ta thấy rõ hơn về cuộc đời, sự nghiệp, nhân cách và những đóng góp to lớn của danh nhân Ngô Thì Nhậm trong lịch sử dân tộc.
