Giải pháp phát huy vai trò của thông tin báo chí đối với công tác lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam trong thời kỳ mới

Phóng viên tác nghiệp tại Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVI - Ảnh: hanoimoi.com.vn

Trong bối cảnh tình hình quốc tế và khu vực có những diễn biến phức tạp, nền kinh tế trong nước còn nhiều khó khăn, nhưng báo chí ở nước ta đã hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị, thực hiện đúng sự lãnh đạo của Đảng, phản ánh nhanh nhạy, đầy đủ, toàn diện về mọi diễn biến của đời sống chính trị, kinh tế - xã hội ở trong nước và quốc tế; là diễn đàn thực sự tin cậy của nhân dân.

Đánh giá chung về vai trò của thông tin báo chí đối với công tác lãnh đạo, quản lý hiện nay

Thời gian qua, báo chí đã tuyên truyền sâu rộng, có chất lượng cao, hình thức phong phú, đa dạng về những sự kiện trọng đại của đất nước, nhất là tuyên truyền, phân tích nội dung các nghị quyết của Đại hội Đảng, của các Hội nghị Trung ương, các nghị quyết và hoạt động của Quốc hội, Chính phủ, Hiến pháp, pháp luật, các dự luật được Quốc hội cho ý kiến và thông qua, các chủ trương và quyết định liên quan đến đời sống nhân dân... Các cơ quan báo chí phát huy thế mạnh của các loại hình có sáng kiến mở các chuyên mục, đặt bài chuyên gia, mở tọa đàm, phỏng vấn nên thu hút được lượng lớn công chúng. Thông tin báo chí cũng góp phần xây dựng và điều chỉnh các nghị quyết, chính sách, quyết định để sát hợp với thực tiễn. Trên cơ sở nghiên cứu một cách hệ thống từ thông tin báo chí, các cơ quan lãnh đạo, quản lý đã xây dựng chủ trương, chính sách mới để giải quyết những vấn đề bức xúc trong đời sống xã hội, phục vụ lợi ích chính đáng của nhân dân. Thông tin báo chí thực sự là kênh kiểm tra, giám sát hiệu quả đối với hoạt động của các cơ quan, cá nhân lãnh đạo, quản lý; đi đầu trong cuộc đấu tranh chống “tự diễn biến”, “tự suy thoái” trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, đấu tranh chống diễn biến hòa bình”, các quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Thông tin báo chí có ưu điểm là nhanh nhạy, kịp thời vì cập nhật hằng ngày, hằng giờ. Các cơ quan lãnh đạo, quản lý thường xuyên nắm bắt, tổng hợp thông tin, phát hiện những vấn đề, sự việc nổi cộm liên quan đến công tác của mình từ kênh thông tin báo chí, trên cơ sở đó báo cáo, kiến nghị lãnh đạo để chỉ đạo các cơ quan, ban, ngành, địa phương liên quan kiểm tra xác minh và có biện pháp xử lý, giải quyết kịp thời, thỏa đáng.

Tuy nhiên, trong phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý, thông tin báo chí cũng còn một số hạn chế, như chất lượng thông tin báo chí phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý chưa cao, còn thiếu độ nhạy bén chính trị, vẫn còn thông tin báo chí không đúng với tôn chỉ, mục đích, chưa đáp ứng được yêu cầu định hướng dư luận xã hội; số lượng thông tin báo chí chưa phong phú, còn đơn điệu, trùng lặp; phương thức khai thác và tiếp nhận thông tin từ các cơ quan lãnh đạo, quản lý chưa được đổi mới kịp thời, phương thức truyền phát thông tin báo chí chưa đa dạng, chưa thuận tiện cho công tác lãnh đạo, quản lý...

Các nhóm giải pháp được đề xuất để nâng cao hiệu quả thông tin báo chí

Thứ nhất, nhóm giải pháp về nhận thức.

Một là, nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý về vai trò quan trọng của thông tin báo chí đối với công tác lãnh đạo, quản lý.

Công tác lãnh đạo, quản lý rất đa dạng, phức tạp, liên quan đến mọi mặt của đời sống xã hội, mà cuộc sống thì diễn biến nhanh chóng với những thay đổi khó lường, vì vậy nhà lãnh đạo, quản lý cần tham khảo thông tin của các cơ quan báo chí lớn, có uy tín trong quá trình hoạt động, đồng thời thông tin báo chí còn là phương tiện truyền bá, phổ biến hữu hiệu những tư tưởng, quan điểm, chính sách của các cơ quan lãnh đạo, quản lý, nâng cao vị thế, uy tín của các cơ quan, cá nhân lãnh đạo, quản lý trước nhân dân.

Hai là, nâng cao ý thức trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan báo chí và đội ngũ nhà báo về việc bảo đảm thông tin đối với công tác lãnh đạo, quản lý.

Trước hết người đứng đầu cơ quan báo chí, đội ngũ nhà báo phải nhận thức rõ rằng, báo chí cách mạng nước ta có mục tiêu phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, phục vụ nhu cầu thông tin của nhân dân.

Mỗi cán bộ báo chí phải luôn xác định rõ trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân của mình. Nâng cao nhận thức về nghĩa vụ, trách nhiệm phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý cho đội ngũ cán bộ báo chí trước hết là nhiệm vụ của cơ quan chủ quản, người đứng đầu và tổ chức đảng ở cơ quan báo chí, của bản thân mỗi biên tập viên, phóng viên.

Thứ hai, nhóm giải pháp về đổi mới, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách.

Một là, tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp lý về báo chí, xây dựng các văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Báo chí năm 2016, tạo môi trường dân chủ để thông tin báo chí phục vụ tốt công tác lãnh đạo, quản lý.

Hai là, xây dựng cơ chế, cơ cấu tổ chức để các cơ quan lãnh đạo, quản lý theo dõi, giám sát thông tin báo chí chặt chẽ, hiệu quả.

Ba là, xây dựng thể chế quy định các cơ quan lãnh đạo, quản lý phải cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời cho báo chí và nghiêm túc tiếp nhận, xử lý và phản hồi thông tin báo chí, đồng thời tạo điều kiện cho nhà báo tác nghiệp.

Bốn là, đổi mới, hoàn thiện các quy định về quản lý tài chính, cơ chế hỗ trợ cung ứng dịch vụ công, tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý.

Năm là, xây dựng cơ chế chính sách để báo chí khai thác, sử dụng mặt tích cực của mạng xã hội đi đôi với việc quản lý, xử lý việc lợi dụng mạng xã hội để tuyên truyền chống Đảng, Nhà nước, chế độ.

Thứ ba, nhóm giải pháp về nâng cao chất lượng và phát huy vai trò của thông tin báo chí trong phản ánh, giám sát công tác lãnh đạo, quản lý.

Một là, nâng cao chất lượng thông tin báo chí phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý.

Thông tin báo chí có chất lượng cao là thông tin nhanh chóng, kịp thời, chính xác, gợi mở vấn đề, đáp ứng nhu cầu thông tin của nhân dân, phục vụ sự lãnh đạo, điều hành của Đảng và Chính phủ. Để cung cấp thông tin chất lượng cao cho công tác lãnh đạo, quản lý, các cơ quan báo chí và nhà báo cần đổi mới phương thức tác nghiệp, thu thập thông tin; không chỉ thuần túy đi phỏng vấn, điều tra, lấy tin tức từ các sự kiện, mà phải tổ chức các diễn đàn trên báo chí, tổ chức hội thảo khoa học, thậm chí chủ động tổ chức sự kiện để thu hút sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học và người dân.

Hai là, tiếp tục phát huy vai trò của thông tin báo chí trong phản ánh và giám sát, phản biện công tác lãnh đạo, quản lý.

Trong thời gian tới, thông tin báo chí cần tập trung thực hiện nhiệm vụ chính trị, nắm vững và tuyên truyền sâu rộng, kịp thời, có hiệu quả đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, bám sát nhiệm vụ công tác tư tưởng, tích cực tuyên truyền, cổ vũ thành tựu của công cuộc đổi mới. Coi trọng đúng mức việc phát hiện, biểu dương các nhân tố mới, điển hình tiên tiến; tích cực đấu tranh, góp phần đẩy lùi tham nhũng, lãng phí, quan liêu, các tệ nạn tiêu cực; phản bác có hiệu quả những thông tin, quan điểm sai trái, phản động, thù địch, bảo vệ vững chắc trận địa tư tưởng của Đảng; tiếp tục phát huy các tiềm lực và ưu điểm, khắc phục các yếu kém, khuyết điểm, nâng cao chất lượng tư tưởng, tính hấp dẫn, mở rộng đối tượng độc giả, vươn lên hiện đại về mô hình tổ chức hoạt động, về cơ sở vật chất, kỹ thuật và công nghệ. Nâng cao vai trò và trách nhiệm của thông tin báo chí trong giám sát và phản biện xã hội, đặc biệt là giám sát các cơ quan, cán bộ lãnh đạo, quản lý.

Ba là, mở rộng đội ngũ cộng tác viên am hiểu về công tác lãnh đạo, quản lý nhằm nâng cao chất lượng thông tin báo chí phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý.

Để có những thông tin đó, báo chí rất cần đội ngũ cộng tác viên có chất lượng cao cả về trí tuệ, bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, uy tín nghề nghiệp. Do vậy, việc xây dựng đội ngũ cộng tác viên là các học giả, chuyên gia, nhà khoa học, những người có kinh nghiệm trong công tác lãnh đạo, quản lý... là rất cần thiết, cần có kế hoạch cộng tác trước mắt cũng như lâu dài. Cơ quan báo chí cần thường xuyên trao đổi thông tin, định hướng đặt bài cộng tác viên về những vấn đề mà họ am hiểu, thậm chí cập nhật và cung cấp tư liệu, thông tin để họ có điều kiện nâng cao chất lượng bài viết.

Thứ tư, nhóm giải pháp về tổ chức, nguồn lực.

Một là, xây dựng môi trường xã hội dân chủ, đẩy mạnh công khai, minh bạch và cởi mở về thông tin.

Đây là giải pháp cơ bản nhất, quyết định và chi phối phần lớn các giải pháp khác nhằm mở rộng và nâng cao vai trò của thông tin báo chí đối với công tác lãnh đạo, quản lý. Các quyền tự do thông tin, tự do ngôn luận được phát huy tối đa, nhưng đồng thời cũng được quy định bởi pháp luật. Mọi hành vi lợi dụng tự do báo chí để vi phạm tự do ngôn luận của người, tổ chức khác sẽ bị xử lý nghiêm minh. Để có xã hội dân chủ thực sự, trước hết phải thực hiện dân chủ trong Đảng. Các tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên có điều kiện bàn bạc, thảo luận những vấn đề của Đảng, Nhà nước và xã hội, phát huy tính tích cực và sáng kiến để các cơ quan lãnh đạo, quản lý nâng cao chất lượng hoạt động, lắng nghe ý kiến từ thông tin báo chí. Đây cũng là yếu tố góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, Chính phủ kiến tạo, hành động và liêm chính. Cần xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật, tạo hành lang pháp lý để nhanh chóng mở rộng quá trình dân chủ hóa xã hội, trong đó chú trọng quyền được thông tin, tiếp cận nguồn tin của báo chí; tích cực sử dụng thông tin báo chí như một nguồn lực, phương tiện và phương thức kết nối các nguồn lực xã hội và tham gia phản biện chính sách.

Hai là, xây dựng, kiện toàn hệ thống cơ quan báo chí trên cả nước theo Đề án Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí đến năm 2025, để báo chí thực hiện tốt chức năng thông tin cho công tác lãnh đạo, quản lý.

Theo Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, cần phải sắp xếp lại tất cả các cơ quan báo chí từ Trung ương đến địa phương, kiên quyết khắc phục tình trạng chồng chéo, dàn trải đầu tư, buông lỏng quản lý, hoạt động xa rời tôn chỉ, mục đích; gắn với việc xác định rõ trách nhiệm lãnh đạo, quản lý của các cấp ủy Đảng, chính quyền, nhất là người đứng đầu cơ quan báo chí. Trước hết các cơ quan chủ quản cần định hướng quy hoạch và phát triển báo chí trong bộ, ngành, địa phương mình, theo hướng tinh giản, gọn nhẹ, có thể sáp nhập một số cơ quan báo chí, giảm bớt đầu mối, một cơ quan báo chí có thể có nhiều sản phẩm thuộc nhiều loại hình như báo in, báo điện tử, phụ san, phụ trương… Tiếp tục rà soát, tổ chức lại hệ thống báo chí trên cả nước một cách hợp lý, phân loại các cơ quan báo chí theo chức năng, nhiệm vụ, từ đó có cơ chế phù hợp đối với từng cơ quan (có cơ quan báo chí phục vụ nhiệm vụ chính trị, cơ quan báo chí phục vụ nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, có cơ quan báo chí phục vụ nhu cầu giải trí, kinh doanh…), khắc phục tình trạng cào bằng. Kiện toàn tổ chức, bộ máy và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về báo chí, khắc phục tình trạng chồng chéo, phân công, phân cấp không rõ ràng giữa các cơ quan quản lý, giữa trung ương và địa phương, bảo đảm tính hiệu quả của công tác chỉ đạo, quản lý báo chí trong phạm vi cả nước.

Ba là, xây dựng và kiện toàn đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý báo chí, rà soát, tiêu chuẩn hoá các chức danh lãnh đạo chủ chốt của các cơ quan báo chí, đặc biệt là người đứng đầu.

Chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý báo chí có phẩm chất đạo đức và bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ chuyên môn và quản lý giỏi. Chính họ là “bộ lọc” thẩm định và đánh giá thông tin, phát hiện những thông tin mới, quý giá để đăng tải, đồng thời ngăn chặn những thông tin sai lệch, có dụng ý xấu, mang động cơ cá nhân hoặc “lợi ích nhóm”. Vì vậy, phải làm tốt công tác tổ chức - cán bộ trong cơ quan báo chí. Phải lựa chọn và đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng lãnh đạo, quản lý báo chí, kể cả giáo dục tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức cho cán bộ báo chí.

Bốn là, xây dựng, kiện toàn, nâng cao trình độ chuyên môn, phẩm chất đạo đức cho đội ngũ biên tập viên, phóng viên, cán bộ kỹ thuật, thích ứng với xu thế báo chí đa phương tiện.

Đội ngũ cán bộ báo chí phải thường xuyên được đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, lý luận chính trị, đạo đức báo chí; thường xuyên nâng cao trình độ ngoại ngữ, tin học, biết sử dụng thành thạo những công cụ, thiết bị, máy móc tác nghiệp.

Năm là, rà soát, đổi mới, kiện toàn bộ máy, quy trình tiếp nhận và xử lý thông tin báo chí ở các cơ quan lãnh đạo, quản lý.

Hiện nay, tổ chức bộ máy của mỗi cơ quan bộ, ngành Trung ương có cơ cấu và cơ chế hoạt động khác nhau. Số lượng và chất lượng, phương thức cung cấp thông tin cũng không đồng đều. Tùy thuộc vào đặc điểm cơ cấu tổ chức và chức năng nhiệm vụ, các cơ quan Ban, Bộ (và tương đương), Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh (và tương đương) cần phải tổ chức bộ phận truyền thông cho phù hợp, để đáp ứng được yêu cầu phục vụ kịp thời nhu cầu thông tin của các nhà lãnh đạo, quản lý, vừa bảo đảm bộ máy gọn nhẹ, chuyên nghiệp.

Sáu là, tăng cường đầu tư phát triển cơ sở vật chất, thiết bị hiện đại, đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ cho các cơ quan báo chí.

Các cơ quan báo chí phải đẩy mạnh đầu tư nghiên cứu, phát triển các công cụ, giải pháp kỹ thuật để tăng diện phủ sóng, bao phủ thông tin, đồng thời có công nghệ ngăn chặn, hạn chế những thông tin độc hại. Dùng công nghệ thông tin để lập đường dây nóng để khi các cơ quan báo chí phát hiện có sự việc đột xuất, nhạy cảm có thể xin ý kiến chỉ đạo trực tiếp từ cấp trên nhanh chóng, bảo đảm thông tin chính xác, có tính định hướng dư luận xã hội. Tạo điều kiện về tài chính, về cơ sở vật chất - kỹ thuật cho các các cơ quan báo chí để có đủ năng lực làm chủ trận địa thông tin và tích cực tham gia định hướng và chi phối thông tin, phục vụ tốt công tác lãnh đạo, quản lý. Xây dựng cơ sở dữ liệu chung kết nối mạng giữa các cơ quan báo chí trên toàn quốc và một số mạng truyền số liệu tại các khu vực, thành phố trọng điểm, phục vụ việc trao đổi thông tin, nhằm phục vụ công tác lãnh đạo, quản lý và công tác lãnh đạo, quản lý báo chí.

Bảy là, đẩy mạnh huy động các nguồn lực xã hội tham gia phát triển hệ thống báo chí theo quy định của pháp luật; mở rộng hợp tác quốc tế về báo chí truyền thông, tiếp thu công nghệ thông tin tiên tiến.

Để nâng cao năng lực tài chính, các cơ quan báo chí có thể ký hợp đồng với các doanh nghiệp về tài trợ xây dựng chương trình, chuyên mục, chương trình tuyên truyền về một chủ đề nhất định (ví dụ về an toàn vệ sinh thực phẩm, an toàn giao thông, bảo vệ môi trường…), hoặc hợp đồng quảng cáo sản phẩm của doanh nghiệp, đồng tổ chức các sự kiện. Các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân cũng có thể tham gia viết bài, sản xuất tác phẩm báo chí, phim ảnh truyền hình… Chính nguồn lực tài chính và nhân lực bổ sung này một mặt tăng thêm thu nhập cho cán bộ, nhân viên báo chí, mặt khác làm phong phú thêm các chương trình, chuyên mục, chủ đề của báo chí.

Tám là, mở rộng hợp tác quốc tế về báo chí truyền thông, tiếp thu và ứng dụng công nghệ tiên tiến từ các nước trên thế giới là một yêu cầu đối với tất cả các cơ quan báo chí hiện nay. Xây dựng chiến lược tổng thể với mục tiêu, kế hoạch triển khai và hướng dẫn thực hiện, với sự tham gia, phối hợp hoạt động của các cơ quan báo chí trên cả nước. Tăng cường khai thác, sử dụng các nguồn lực hợp tác quốc tế từ các trường đại học có chức năng đào tạo và nghiên cứu về báo chí.

Khai thác các nguồn lực đào tạo quốc tế, hợp tác nghiên cứu về báo chí quốc tế, tăng cường học tập kinh nghiệm tác nghiệp quốc tế, từng bước tác động đến tầm nhìn, kiến thức, kỹ năng làm báo. Tranh thủ các dự án quốc tế về báo chí truyền thông để vận dụng các nguồn lực, cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ đào tạo, bồi dưỡng và tác nghiệp báo chí. Nghiên cứu và đề xuất mua sắm trang thiết bị, công nghệ tiên tiến nhất từ các nước để sử dụng và phát huy hiệu quả ở các cơ quan báo chí. Đổi mới phương thức hợp tác quốc tế theo hướng thiết thực, hiệu quả, như mời chuyên gia đến cơ quan tập huấn, hướng dẫn công nghệ mới, kiến thức, kỹ năng mới; cử cán bộ báo chí đi học tập, nghiên cứu ở các nước có nền báo chí hiện đại./.

PGS, TS. Lưu Văn An

Học viện Báo chí và Tuyên truyền

Theo Tạp chí Cộng sản