Khai thác và sử dụng hiệu quả sách lý luận chính trị trong tình hình mới

Sách lý luận chính trị có vai trò rất quan trọng trên mặt trận tư tưởng, văn hóa của Đảng. Để đấu tranh bảo vệ sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, chủ động hội nhập quốc tế cần đặc biệt coi trọng hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát huy vị trí, vai trò, tác dụng của sách lý luận chính trị.

Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật phối hợp với Quân chủng Hải quân tổ chức phổ biến thông tin về bảo vệ chủ quyên biển đảo

Ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, sách tuyên truyền, quảng bá về chủ nghĩa Mác - Lênin, về tư tưởng mácxít, về cách mạng vô sản và xã hội chủ nghĩa đã thâm nhập nước ta, góp phần quan trọng tạo nên bước ngoặt trong quá trình khẳng định con đường cách mạng kiểu mới ở nước ta sau nhiều năm các thế hệ chí sĩ yêu nước gian khổ tìm đường giải phóng dân tộc khi thực dân Pháp đô hộ nước ta mà không thành công. Có nhiều con đường để các loại sách đó đến với quần chúng, mà đáng ngợi ca trước hết là công lao mở đường to lớn của Nguyễn Ái Quốc. Bằng các trước tác của mình và bằng hoạt động chính trị đầy sôi động ở nước ngoài, Người đã làm lan tỏa, tạo nên sức cảm hóa sâu sắc của thể loại sách này đối với những người yêu nước Việt Nam thời kỳ đó. Có lẽ, con đường thứ hai là sự xuất hiện những tác phẩm về cách mạng vô sản, về chủ nghĩa Mác - Lênin, về nhà nước Xôviết trẻ tuổi… do các nhà cách mạng theo tư tưởng mácxít đang hoạt động trong nước viết, in ấn và xuất bản ở Việt Nam một cách bí mật hoặc bán công khai từ năm 1930 đến 1945. Nhiều cơ sở xuất bản, in ấn, phát hành sách báo cách mạng đã được thành lập và hoạt động hiệu quả, chuẩn bị cho Cách mạng Tháng Tám 1945. Xuất bản cách mạng bắt đầu khẳng định vị trí quan trọng, thu hút, tập hợp đội ngũ, góp phần xây dựng cơ sở vững chắc cho sự phát triển của nền xuất bản Việt Nam. Sau khi báo Cờ giải phóng và Nhà xuất bản Cờ giải phóng tuyên bố “đình bản” và “đóng cửa”, Nhà xuất bản Sự thật - tiền thân của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật, được thành lập để tiếp tục kế tục sự nghiệp của các tổ chức tiền thân của mình. Suốt 70 năm qua, nối tiếp truyền thống vẻ vang của xuất bản cách mạng trước năm 1945, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật đã và đang gánh vác trách nhiệm to lớn, nặng nề là “trực tiếp truyền bá, bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, góp phần xây dựng tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng, giáo dục, nâng cao trình độ, bản lĩnh chính trị của cán bộ, đảng viên và nhân dân…”¹.

Thực tiễn cho thấy, ở bất kỳ thời kỳ nào, từ thời gian đầu thành lập đến những thập niên đấu tranh chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ gian khổ; từ những ngày đầu giải phóng đất nước đến khi thực hiện công cuộc đổi mới; từ lúc chịu sự ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á thập niên 1990 đến lúc phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức do cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ thế giới năm 2008 và quá trình hội nhập quốc tế gây ra, Nhà xuất bản Sự thật, sau này là Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật vẫn luôn đứng vững và phát huy tốt vai trò nòng cốt trong xuất bản sách lý luận chính trị.

Trong bối cảnh chung của nền kinh tế thế giới hiện nay, đối với ngành xuất bản thế giới nói chung, ngành xuất bản Việt Nam nói riêng, đặc biệt đối với việc xuất bản, phát hành, truyền bá, phát huy hiệu quả và tác dụng thực sự của loại sách lý luận chính trị, có lẽ, thách thức, khó khăn nhiều hơn thuận lợi và cơ hội, nhất là khi, trong quá trình quản lý, có khuynh hướng buông lỏng, lúng túng và có phần rơi vào tình huống “bó tay” trước tác động không thể né tránh của mặt trái kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Tình hình xuất bản sau khi Liên Xô sụp đổ là một dẫn chứng điển hình cho luận điểm trên. Theo điều tra dư luận xã hội, vào những năm cuối của thế kỷ XX và vài năm đầu thế kỷ XXI, trên toàn nước Nga có 10 tác giả được xuất bản nhiều sách nhất, có ấn phẩm được in tới 1,5 đến 2 triệu bản, nhưng cả 10 tác giả đó đều là những người viết sách trinh thám, tiểu thuyết tình cảm, thậm chí là sách đen. Một nền xuất bản đồ sộ, đã từng tạo nên những giá trị chính trị - văn hóa lớn rơi vào khủng hoảng, mất định hướng và thể hiện xu hướng bị tầm thường hóa. Sau này, khi lên nắm quyền, Tổng thống Putin đã phải chỉ đạo lập lại trật tự xuất bản. Gần đây, tại một hội nghị văn học, trước các nhà văn Nga, ông nhấn mạnh: bảo vệ ngôn ngữ Nga, văn học Nga là bảo vệ tính cách, tâm hồn Nga và ông đã ra một sắc lệnh độc đáo: phạt tiền những sản phẩm văn hóa, văn học, điện ảnh, kịch và các phương tiện truyền thông “sử dụng thứ ngôn ngữ đường phố thô tục. Ai vi phạm sẽ bị phạt số tiền tương đương 1.000 euro, đồng thời tác phẩm cũng bị cấm phát hành nếu không sửa lại nội dung bằng ngôn ngữ lành mạnh hơn”².

Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật nhận Giả Vàng tại Lễ trao giải thưởng sách Việt Nam        lần thứ 10 năm 2014

Xuất bản Việt Nam hiện nay về cơ bản đã đi đúng hướng, song các loại sách giải trí tầm thường, tiểu thuyết “ngôn tình”, trinh thám rẻ tiền, câu khách đang có nguy cơ gia tăng.

Trước tình hình đó, đặc biệt trước yêu cầu rất cao của Đảng, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật cần có biện pháp hữu hiệu để hoàn thành tốt nhất chức năng nâng cao chất lượng, hiệu quả xuất bản, phát hành, quảng bá sách lý luận chính trị. Những năm qua, Nhà xuất bản đã có những cố gắng vượt bậc, ngày càng vững vàng hơn để thực hiện nhiệm vụ được giao. Việc tỷ trọng sách lý luận chính trị vẫn chiếm đa số trong tổng số sách xuất bản hằng năm là một kết quả đáng ghi nhận. Sự cố gắng, nỗ lực làm việc hết mình của lớp lớp thế hệ cán bộ, công chức, viên chức Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật trong bảy thập niên qua được minh chứng sống động qua hàng triệu đầu sách, hàng tỷ trang in được xuất bản, trong đó phải kể đến những bộ sách đồ sộ, giá trị như: C. Mác và Ph. Ăngghen Toàn tập, Lênin Toàn tập, Hồ Chí Minh Toàn tập, Văn kiện Đảng Toàn tập,…

Có một đặc trưng của sách là, cuộc đời và số phận của nó bao giờ cũng là một quá trình, có nghĩa là, không phải xuất bản xong là hoàn thành trọn vẹn tác phẩm. Mỗi tác phẩm đều ẩn chứa hai giá trị: giá trị tiềm ẩn trong sách và giá trị hiện thực khi sách được người đọc tiếp nhận, học tập, bình luận, đánh giá để làm phong phú thêm nhân cách, tri thức và trình độ của mình. Nếu sách xuất bản ra chỉ để trưng bày trên các kệ sách mà không có người đọc là một thất bại. Đây là một thách thức mới và rất gay gắt đối với nhiều loại sách, đặc biệt là sách lý luận chính trị. Bước đầu nhìn nhận ra thách thức này, những năm gần đây, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật đã có nhiều nỗ lực đổi mới để đưa sách đến với người đọc. Không chỉ ở khâu phát hành qua việc mở thêm các chi nhánh, nhà sách - một công việc rất cần thiết, mà còn là việc xuất bản và xây dựng các tủ sách lý luận, pháp luật trang bị cho cơ sở xã, phường, thị trấn; xuất bản và phát hành các loại sách pháp luật, tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh,… khổ nhỏ, dưới dạng “bỏ túi” để tiện lợi cho người đọc. Đó là những sáng kiến kịp thời của Nhà xuất bản, song, quan trọng hơn nữa là sự quan tâm ngay từ khâu tác giả, bản thảo, biên tập để xuất bản và cả ở khâu đổi mới phương thức chuyển tải nội dung sách lý luận chính trị cho nhiều đối tượng độc giả ở những trình độ, giới tính, tuổi tác, vùng miền, tôn giáo, sở thích… khác nhau. Đây là công việc rất khó khăn. Nhà xuất bản đã có nhiều tìm tòi mới, song có lẽ còn cần nhiều trí tuệ hơn nữa, sáng kiến hơn nữa từ sự nghiên cứu nghiêm túc, khoa học về nhu cầu thực sự của các đối tượng khác nhau đó. Phải chăng, chúng ta chưa đa dạng hóa, chưa quần chúng hóa, chưa tìm được con đường ngắn nhất, hiệu quả nhất để đưa loại sách này đến người đọc. Phải chăng, không ít cuốn sách rơi vào lý thuyết dài dòng, tư biện, xa rời thực tiễn. Phải chăng, chúng ta chưa có nhiều cuốn sách giải đáp kịp thời, có sức thuyết phục những vấn đề cơ bản, bức xúc, cấp thiết mà người đọc cần. Phải chăng, chúng ta đã làm, song chưa có nhiều sách viết về những vấn đề căn cốt của lý luận, chính trị theo quan điểm của Đảng ta một cách dễ hiểu, hấp dẫn đối với đại đa số quần chúng. Sách và đời, hình như còn một khoảng cách khá xa! Cần phải tạo cho được chức năng kép của loại sách lý luận - chính trị, vừa có vai trò định hướng tư tưởng, vừa phải phát hiện, bồi dưỡng, đáp ứng nhu cầu của công chúng. Nếu không thực hiện được chức năng kép đó, sách lý luận chính trị sẽ dễ rơi vào hai tình trạng hoặc là áp đặt đối với người đọc, vì vậy không mấy người mặn mà đọc, hoặc là chạy theo nhu cầu của thị trường, sách lý luận chính trị đánh mất vị trí cần thiết của nó. Chỉ thị số 20-CT/TW yêu cầu loại sách này phải có “tính chiến đấu, chất lượng chính trị”, đồng thời phải mang “tính khoa học, tính thực tiễn, tính thuyết phục và hấp dẫn”.

   Trong cuộc đấu tranh đã và sẽ diễn ra ngày càng phức tạp để bảo vệ, phát triển đường lối đổi mới, chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng,… vị trí, vai trò, khai thác, phát huy tác dụng của sách lý luận chính trị ngày càng trở nên quan trọng. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật, qua 70 năm hoạt động, đã có nhiều kinh nghiệm quý báu. Song, chỉ kinh nghiệm thôi không đủ, mà phải kiên quyết tiếp tục đổi mới, tìm tòi không ngừng, hiểu biết sâu sự vận động phức tạp của thực tiễn xã hội và sự phân hóa mạnh của người đọc hôm nay và sắp tới để tìm ra con đường đưa sách lý luận chính trị vào cuộc sống, tạo nên sức lan tỏa của nó trong công chúng, từ đó, không chỉ nhằm nâng cao nhận thức lý luận, chính trị mà cao hơn, cần hơn là nuôi dưỡng, vun đắp niềm tin, nhân cách, góp phần chỉ đạo hoạt động thực tiễn của cán bộ, đảng viên, quần chúng.

Bám sát, điều tra và thấu hiểu nhu cầu của người đọc, đồng thời để bảo đảm thực hiện đường lối, quan điểm của Đảng, để phát huy hiệu quả của sách lý luận chính trị, những người làm xuất bản cần theo sát, nghiên cứu và vận dụng kịp thời sự chỉ đạo, định hướng của Đảng trong thời kỳ mới đối với những vấn đề lý luận, chính trị cần nghiên cứu, khẳng định. Một ví dụ, gần đây, trong dự thảo các văn kiện trình Đại hội XII của Đảng có chỉ ra một nhiệm vụ cực kỳ quan trọng và khó khăn sau đây: “Tiếp tục đổi mới tư duy lý luận, làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn, hoàn thiện hệ thống các quan điểm về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, đẩy mạnh công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận…”. Đây là cơ hội, đồng thời là thách thức gay gắt đối với nhà xuất bản và truyền bá sách lý luận chính trị. Cần có những công trình mới trên cơ sở “đổi mới tư duy lý luận”, kiên quyết vượt qua kiểu tư duy máy móc, công thức, trì trệ, bảo thủ, tự cảm thấy có “vòng kim cô” trên đầu để thực hiện bằng được trong những năm tới nhiệm vụ to lớn và khó khăn trên. Đồng thời, từ sản phẩm gốc “hoàn thiện hệ thống các quan điểm về chủ nghĩa xã hội”, cần triển khai các sản phẩm có tính phổ thông, đại trà, cô đọng mà dễ hiểu để đưa các quan điểm đó đến với quảng đại quần chúng. Xin nêu một ví dụ nhỏ để tham khảo. Trong một cuốn sách giới thiệu, truyền bá những triết lý của đạo Tin lành dành cho tuổi trẻ của một nhà xuất bản nước ngoài, những triết lý cốt lõi của đạo Tin lành được thể hiện bằng những câu chuyện ngắn, súc tích, gắn với các hình ảnh, bức tranh, cách diễn đạt sinh động, dễ hiểu, phù hợp với giới trẻ. Cuốn sách đã được in và phát hành tới 150 triệu bản trên toàn thế giới, trong đó có bản tiếng Việt. Ví dụ đó có thể giúp chúng ta tham khảo để tìm ra nhiều hơn nữa những phương thức mới nhằm thể hiện nội dung lý luận chính trị bằng con đường dễ đi vào lòng người nhất. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật đã làm được nhiều việc, song, những năm tiếp theo, để đạt mục tiêu đưa sách lý luận chính trị đến với nhiều quần chúng hơn nữa, Nhà xuất bản cần tiếp tục đổi mới sâu sắc tư duy chỉ đạo, nâng cao trình độ biên tập viên sách lý luận chính trị và dày công hơn nữa trong việc tạo lập và phát triển đội ngũ cộng tác viên, tác giả sách lý luận chính trị.

Thiết nghĩ, những công việc đó, với truyền thống, kinh nghiệm và thành tựu đã có, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật sẽ hoàn thành tốt trong thời gian tới.

GS. TS. Đinh Xuân Dũng

Ủy viên hội đồng Lý luận Trung ương

Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng lý luận, phê bình văn học nghệ thuật Trung ương

1. Chỉ thị số 20-CT/TW ngày 27-1-2013 của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị trong tình hình mới.

2. Sắc lệnh này bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1-7-2014 trên toàn lãnh thổ Liên bang Nga - theo DPA.