Tự hào truyền thống 76 năm xây dựng và phát triển, hướng tới xây dựng Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trở thành trung tâm xuất bản, phát hành sách hiện đại hàng đầu ở Việt Nam

Chặng đường 76 năm xây dựng và phát triển của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật luôn gắn bó với lịch sử vẻ vang của Đảng và dân tộc. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á ra đời. Đảng Cộng sản Việt Nam từ một đảng hoạt động không hợp pháp, bị thực dân, đế quốc đặt ra ngoài vòng pháp luật, đã trở thành một đảng cầm quyền. Song, vừa mới ra đời, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ đã lâm vào tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”, cách mạng Việt Nam đứng trước những thử thách cực kỳ cam go. Vận dụng sách lược mềm dẻo, để tránh sự tấn công trực diện của kẻ thù và các lực lượng phản động, ngày 11/11/1945, Đảng ta tuyên bố “tự giải tán” song thực chất là rút vào hoạt động bí mật, duy trì dưới hình thức công khai là “Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Đông Dương”. Báo Cờ giải phóng và Nhà xuất bản Cờ giải phóng - các cơ quan ngôn luận của Đảng tuyên bố “đình bản” và “đóng cửa”. Báo Sự thật và Nhà xuất bản Sự thật - các cơ quan của Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Đông Dương ra đời để kế tục sự nghiệp của các tổ chức tiền thân. Trên báo Sự thật số đầu tiên ra ngày 05/12/1945, Nhà xuất bản Cờ giải phóng thông báo: “Vì báo Cờ giải phóng đình bản nên Nhà xuất bản Cờ giải phóng cũng tự ý đóng cửa. Những sách đã in ra, chúng tôi giao toàn quyền cho Nhà xuất bản Sự thật phát hành”. Từ đó, ngày 05/12/1945 trở thành Ngày truyền thống của Nhà xuất bản

Sự thật, tiền thân của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật và sau này là Ngày truyền thống của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật.

Trong bầu không khí sôi động, căng thẳng và phức tạp ở trung tâm chính trị Hà Nội những ngày đầu đất nước giành độc lập, với tư cách là một cơ quan chính trị và lý luận của Đảng, Nhà xuất bản thực hiện nhiệm vụ truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ đến đông đảo cán bộ, đảng viên và mọi tầng lớp nhân dân yêu nước trong xã hội; chống lại các tư tưởng thù địch; xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân để bảo vệ nền độc lập, tự do của dân tộc. Với chức năng, nhiệm vụ đặc biệt như vậy, Nhà xuất bản hoạt động dưới sự lãnh đạo và chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Trường Chinh - Tổng Bí thư Đảng ta lúc đó.

Trong buổi đầu thành lập, điều kiện hoạt động còn khó khăn, kinh nghiệm chưa có nhiều, bối cảnh chính trị phức tạp, nhưng dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Trung ương Đảng, ngay trong những năm 1945 - 1946, Nhà xuất bản Sự thật đã xuất bản được 33 đầu sách, số lượng phát hành mỗi đầu sách khoảng 5.000 - 10.000 bản.

Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản - Cuốn sách đầu tiên của Nhà xuất bản Sự thật

Cuốn sách đầu tiên của Nhà xuất bản Sự thật là tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản của C. Mác và Ph. Ăngghen - tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa xã hội khoa học; một trong những văn kiện chính trị có ảnh hưởng lớn nhất của thế giới.

Cuối năm 1946, Nhà xuất bản ấn hành cuốn Cách mạng Tháng Tám của đồng chí Trường Chinh. Đây là cuốn sách đầu tiên tổng kết những bài học kinh nghiệm quý báu của Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Những cuốn sách đầu tiên của Nhà xuất bản đã góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh trên mặt trận tư tưởng của Đảng và nhân dân ta thời kỳ này. Cùng với các “binh chủng” khác trên mặt trận tư tưởng, sách của Nhà xuất bản Sự thật đã góp phần xác lập những tư tưởng và quan điểm Mác - Lênin một cách chính thức trong xã hội ta, làm chuyển biến tư tưởng của quần chúng cách mạng từ chủ nghĩa yêu nước theo quan điểm dân tộc sang chủ nghĩa yêu nước theo quan điểm của chủ nghĩa Mác, chủ nghĩa xã hội khoa học.

Cùng cả nước bước vào hai cuộc kháng chiến trường kỳ và gian khổ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược (1945 - 1975), Nhà xuất bản Sự thật phải di chuyển, sơ tán ở nhiều nơi, song trong bất kỳ hoàn cảnh nào, công tác biên tập, xuất bản vẫn được chú trọng tiến hành đều đặn. Những năm 1954 - 1955, để đáp ứng tốt hơn yêu cầu, nhiệm vụ chính trị được giao, Nhà xuất bản đã xây dựng bộ phận biên tập, gồm 4 phòng biên tập độc lập: Phòng Chính trị; Phòng Kinh điển; Phòng Kinh tế; Phòng Quốc tế. Cũng từ thời kỳ này, việc tổ chức mạng lưới cộng tác viên được coi là một nhiệm vụ quan trọng của cán bộ biên tập và của Nhà xuất bản. Từ đây, Nhà xuất bản chuyển dần đào tạo cán bộ biên tập theo hướng chủ yếu là tổ chức cộng tác viên và biên tập các sách viết hay dịch của cộng tác viên chứ không phải tự mình viết hay dịch như trước đây. Trong thời gian này, đội ngũ cán bộ của Nhà xuất bản được tăng cường, bổ sung một số cán bộ từ các cơ quan nghiên cứu, trong đó có Giáo sư Trần Đức Thảo¹- một nhà triết học nổi tiếng đương thời. Nếu trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, Nhà xuất bản chỉ mới xuất bản được một vài tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin, thì thời kỳ hòa bình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, sách kinh điển được xuất bản nhiều hơn. Từ năm 1959, Nhà xuất bản bắt đầu xuất bản bộ Tư bản của C. Mác, trọn bộ gồm 3 quyển được xuất bản thành 8 tập, đến năm 1965 thì hoàn thành và xuất bản tiếp quyển thứ 4. Việc xuất bản bộ Tư bản là một đóng góp quan trọng vào công tác lý luận của Đảng, đồng thời đánh dấu bước trưởng thành trong công tác biên tập của Nhà xuất bản. Sau khi di chuyển về Hà Nội, Nhà xuất bản bắt đầu tiến hành việc sưu tầm các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bộ sách Những lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch (xuất bản từ năm 1956 đến năm 1962), gồm 6 tập, hợp thành một bộ sách lớn, phản ánh tư tưởng chỉ đạo của Đảng ta và của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với cách mạng nước ta từ năm 1945 đến năm 1954. Với những thành tích xuất sắc đạt được, ngày 13/01/1962, Chủ tịch nước Hồ Chí Minh đã tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba cho Nhà xuất bản Sự thật.

Sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng, đất nước hòa bình, thống nhất, Nhà xuất bản Sự thật đã đặt chi nhánh ở Thành phố Hồ Chí Minh (tháng 9/1975) và sau đó ở Đồng bằng sông Cửu Long và các tỉnh miền Trung, để kịp thời đáp ứng nhu cầu về sách chính trị của bạn đọc ở các vùng, miền trong cả nước. Ngày 24/10/1979, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Quyết định số 53-QĐ/TW kiện toàn Nhà xuất bản Sự thật, cơ quan trực thuộc Chính phủ (từ năm 1960) trở lại là “cơ quan xuất bản của Đảng trực thuộc Ban Chấp hành Trung ương, có vị trí như một Tổng cục”. Quyết định này đã tạo vị thế mới cho Nhà xuất bản trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, khẳng định vai trò của một nhà xuất bản chính trị, lý luận nòng cốt, góp phần tích cực giữ vững trận địa văn hóa - tư tưởng của Đảng và Nhà nước.

Sau khi thành lập chi nhánh tại Thành phố Hồ Chí Minh, năm 1976, tổng số đầu sách của Nhà xuất bản ở hai miền lên đến 138 cuốn. Năm 1978, Bộ Chính trị ra Nghị quyết về việc xuất bản toàn bộ các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh và giao Nhà xuất bản Sự thật phối hợp với các cơ quan hữu quan sưu tầm, xác minh, lựa chọn để xuất bản 01 bộ Tuyển tập và 01 bộ Toàn tập. Bộ Hồ Chí Minh Tuyển tập gồm 2 tập được xuất bản vào năm 1980. Cũng trong năm 1980, bộ Hồ Chí Minh Toàn tập gồm 10 tập, đã xuất bản được tập 1, nhân kỷ niệm 90 năm Ngày sinh của Người.

Trong khi vẫn tiếp tục xuất bản những đề tài phản ánh hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, Nhà xuất bản đã xuất bản thêm những sách về đề tài cách mạng xã hội chủ nghĩa, phổ biến kịp thời, sâu rộng các văn kiện đại hội, hội nghị Ban Chấp hành Trung ương và những tác phẩm của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước: Nhân dân lao động làm chủ tập thể là sức mạnh, là lực đẩy của chuyên chính vô sản; Về quá trình từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa... của đồng chí Lê Duẩn; Thắng lợi vĩ đại, tương lai huy hoàng; Vươn tới những đỉnh cao của sự nghiệp khoa học kỹ thuật... của đồng chí Phạm Văn Đồng... Những tác phẩm này đã góp phần quan trọng vào việc thống nhất ý chí và hành động của Đảng ta trước những nhiệm vụ mới và phức tạp của cách mạng vào cuối những năm 70 và đầu những năm 80 của thế kỷ XX.

Từ năm 1986, cùng với bước chuyển của đất nước sau Đại hội lần thứ VI của Đảng, Nhà xuất bản Sự thật bước vào giai đoạn phát triển mới, các ấn phẩm của Nhà xuất bản phản ánh sinh động sự mở đầu của công cuộc đổi mới, tập trung giới thiệu và làm sáng tỏ đường lối đổi mới toàn diện của Đảng do Đại hội lần thứ VI đề ra và tiếp tục phát triển toàn diện ở các kỳ đại hội sau; làm sáng tỏ những vấn đề của chủ nghĩa Mác - Lênin, chủ nghĩa xã hội và đặc biệt là con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam về các mặt: chính trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng, an ninh..., chống lại các tư tưởng và quan điểm phản động, lệch lạc, bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm, đường lối của Đảng. Được sự lãnh đạo sát sao của Ban Bí thư Trung ương Đảng, sự cộng tác tích cực và có hiệu quả của đội ngũ cộng tác viên cùng với sự nỗ lực của đội ngũ cán bộ, nhân dân, từ năm 1986 đến năm 1992, Nhà xuất bản Sự thật đã tổ chức biên tập và xuất bản được 480 đầu sách, gồm các sách văn kiện của Đảng và Nhà nước; sách của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước; sách nghiên cứu và sách lý luận, chính trị phổ thông; sách về các vấn đề quốc tế... Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (1990), bộ sách Hồ Chí Minh Toàn tập gồm 10 tập đã ra mắt bạn đọc, như một bông hoa đẹp dâng lên vị lãnh tụ kính yêu của Đảng và dân tộc ta.

Nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và vai trò quản lý của Nhà nước đối với công tác xuất bản sách lý luận, chính trị, pháp luật, đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng trong tình hình mới, ngày 20/11/1992, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành Quyết định số 53-QĐ/TW thành lập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia trên cơ sở hợp nhất bốn nhà xuất bản: Nhà xuất bản Sự thật trực thuộc Ban Bí thư Trung ương Đảng; Nhà xuất bản Thông tin lý luận trực thuộc Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; Nhà xuất bản Tư tưởng - Văn hóa trực thuộc Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương; Nhà xuất bản Pháp lý trực thuộc Bộ Tư pháp. Sự hợp nhất đã tập trung đầu mối và nâng cao hiệu quả công tác xuất bản sách lý luận, chính trị, pháp luật, tăng cường năng lực thực hiện nhiệm vụ chính trị của Nhà xuất bản. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trở thành nhà xuất bản lớn của Đảng và Nhà nước. Cơ cấu tổ chức của Nhà xuất bản gồm 17 đơn vị trực thuộc. Từ năm 1992 đến năm 2003, Nhà xuất bản đã cho ra mắt bạn đọc hơn 3.800 cuốn sách với hàng chục triệu bản và hàng tỉ trang in. Điểm nhấn của thời kỳ này là sự ra đời của nhiều cuốn sách, bộ sách lớn như bộ C. Mác và Ph. Ăngghen toàn tập gồm 55 tập; bộ Hồ Chí Minh Toàn tập xuất bản lần thứ hai gồm 12 tập; bộ Văn kiện Đảng Toàn tập xuất bản đến tập 22; bộ Hồ Chí Minh - Biên niên tiểu sử; CD-ROM Hồ Chí Minh Toàn tập...

Trên cơ sở nhiệm vụ, yêu cầu của tình hình mới, ngày 03/4/2003, Bộ Chính trị ra Quyết định số 68-QĐ/TW Về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật. Quyết định nêu rõ: Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật là đơn vị sự nghiệp Trung ương của Đảng, đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp và thường xuyên của Ban Bí thư, có chức năng là cơ quan xuất bản chính trị của Đảng và Nhà nước, hoạt động theo Luật Xuất bản. Được tổ chức “theo cơ cấu tổ chức của cơ quan sự nghiệp xuất bản có thu tự bảo đảm một phần kinh phí hoạt động thường xuyên”, ngoài chức năng biên tập, xuất bản, Nhà xuất bản còn có thêm chức năng nghiên cứu khoa học. Với Quyết định số 68-QĐ/TW của Bộ Chính trị, vai trò, vị thế của Nhà xuất bản được nâng cao, song cũng đặt ra những thách thức mới, đòi hỏi Nhà xuất bản phải tập trung đổi mới một cách toàn diện và đồng bộ, nâng cao chất lượng biên tập, xuất bản, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ chính trị được Đảng và Nhà nước giao phó.

Với vị thế mới, Nhà xuất bản tiếp tục bám sát nhiệm vụ chính trị và các sự kiện chính trị lớn của đất nước, chủ động phối hợp với các bộ, ban, ngành, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể ở Trung ương và địa phương, kịp thời xuất bản sách và các tài liệu phục vụ việc học tập và triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng và các Hội nghị Trung ương, tích cực phục vụ việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Sách của Nhà xuất bản luôn bảo đảm đúng định hướng chính trị của Đảng, bảo đảm chất lượng nội dung chính trị, lý luận và khoa học; thể loại sách ngày càng phong phú, đa dạng; hình thức sách có nhiều đổi mới đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân. Đặc biệt, tháng 01/2005, Tạp chí Người đọc sách (nay là Tạp chí Chính trị và Phát triển) ra đời, là một sự kiện có ý nghĩa quan trọng trong quá trình phát triển của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật. Tạp chí là tiếng nói của Nhà xuất bản, là một kênh tuyên truyền, giới thiệu các ấn phẩm của Nhà xuất bản, thông tin, giới thiệu những vấn đề liên quan đến hoạt động xuất bản trong và ngoài nước, góp phần thực hiện nhiệm vụ chính trị của Nhà xuất bản… Với những thành tích đạt được, nhân dịp kỷ niệm 60 năm Ngày truyền thống (05/12/1945 - 05/12/2005), Nhà xuất bản vinh dự được Đảng và Nhà nước trao tặng Huân chương Sao Vàng - Huân chương cao quý nhất của Đảng và Nhà nước ta.

Từ năm 2007 đến nay, Nhà xuất bản chủ trương chuyển một phần hoạt động theo Nghị định số 43/2006/NĐ-CP, ngày 25/4/2006 của Chính phủ quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập. Theo đó, hoạt động xuất bản không chỉ đáp ứng yêu cầu phục vụ nhiệm vụ chính trị mà còn phải mang lại hiệu quả kinh tế, bảo đảm và nâng cao đời sống cho cán bộ, viên chức, người lao động. Sách của Nhà xuất bản không ngừng được nâng cao về chất lượng, phong phú về thể loại đề tài. Năm 2007, Nhà xuất bản hoàn thành việc xuất bản bộ sách Văn kiện Đảng Toàn tập gồm 54 tập. Đây là bộ sách quý, lần đầu tiên công bố một cách công khai và tương đối đầy đủ các văn kiện của Đảng từ các tổ chức tiền thân của Đảng đến năm 1995, được đông đảo bạn đọc đón nhận. Đặc biệt, Nhà xuất bản chú trọng mảng sách về các lãnh tụ của Đảng và Nhà nước và coi đây là mảng sách trọng tâm, có ý nghĩa quan trọng, giáo dục cao đối với cán bộ, đảng viên và nhân dân, đồng thời cũng là sự tri ân của Đảng và Nhà nước ta với các bậc tiền bối đã có nhiều cống hiến to lớn đối với đất nước. Ghi nhận những đóng góp quan trọng của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trên mặt trận văn hóa - tư tưởng của Đảng, nhân dịp kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống Nhà xuất bản (05/12/1945 - 05/12/2015), Nhà xuất bản vinh dự được Đảng và Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.

Trước những yêu cầu phát triển mới, thực hiện Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII về đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập và Chỉ thị số 44-CT/TW, ngày 16/4/2020 của Ban Bí thư về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị, cuối năm 2019, đầu năm 2020, Nhà xuất bản xây dựng Đề án “Định hướng phát triển của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật đến năm 2030”. Theo đó, để nâng cao hiệu quả quản lý, phát huy các nguồn lực, Nhà xuất bản chú trọng thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch hóa mọi hoạt động; thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở; đổi mới phương thức lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành; củng cố, phát huy vai trò của tổ chức đảng và các đoàn thể trong cơ quan; tăng cường trách nhiệm cá nhân của cán bộ, đảng viên, đặc biệt là trách nhiệm nêu gương của cán bộ chủ chốt trong cơ quan, đơn vị.

Bước tiếp chặng đường 76 năm xây dựng và phát triển, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật : luôn bám sát quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, vận dụng sáng tạo vào từng thời kỳ; phát huy dân chủ, chăm lo xây dựng tinh thần đoàn kết thống nhất trong Nhà xuất bản, xây dựng cơ quan, Đảng bộ trong sạch, vững mạnh; đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ cán bộ có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp và trình độ chuyên môn cao; xây dựng và mở rộng đội ngũ cộng tác viên viết sách, các đối tác, khách hàng... hướng tới xây dựng Nhà xuất bản trở thành trung tâm xuất bản, phát hành sách hiện đại hàng đầu ở Việt Nam, giữ vai trò nòng cốt trong việc xuất bản sách lý luận, chính trị, pháp luật.

TS. VŨ THỊ HƯƠNG

Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật

1. GS. Trần Đức Thảo làm việc tại Nhà xuất bản từ năm 1961 đến năm 1973. Xem Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật - 75 năm xây dựng và phát triển (1945 - 2020), Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2020, tr.38.