Báo động thực trạng biến dạng văn hóa ngôn từ

Không chỉ là phương tiện chuyển tải, giữ gìn văn hóa, ngôn ngữ còn là bộ mặt, là kết tinh chiều sâu văn hóa của mỗi dân tộc. Trong xu thế hội nhập và phát triển, sử dụng ngôn ngữ nước ngoài đúng lúc, đúng chỗ là vô cùng cần thiết, như những cửa sổ mở ra giao lưu với thế giới. Nhưng nếu ngôn ngữ nước ngoài bị lạm dụng sẽ xâm hại nghiêm trọng đến sự trong sáng của tiếng Việt - thành tố quan trọng của bản sắc văn hóa dân tộc.

Tiếng ta đang bị… tây hóa

Thực trạng này đã diễn ra trong một thời gian dài và cũng từng được dư luận nhiều lần đề cập đến. Song đến nay, người ta gần như chấp nhận coi đó là điều mặc nhiên trong xu thế hội nhập. Việc sử dụng ngôn ngữ nước ngoài ở một mức độ nào đó là yếu tố tích cực. Tuy nhiên nếu quá lạm dụng lại ẩn tàng những nguy cơ “xâm thực” văn hóa.

Chúng ta đã không còn quá lạ lẫm khi bước chân vào một nhà hàng hay khách sạn của người Việt mà từ cửa vào đến phòng ở đâu đâu cũng là tiếng nước ngoài. Nhiều khách sạn nhỏ chủ yếu để phục vụ “khách ta” nhưng “chữ tây” thì khá phổ biến. Thay vì “chào mừng”, “chào đón”, người ta dùng “welcome”, thay vì “lối ra” thì được đề là “exit”. Thậm chí trên bàn ăn của nhiều nhà hàng Việt, tờ thực đơn là món “hỗn tạp ngôn từ” với ta, tây lẫn lộn. Trên đầu viết hai chữ “Menu” thay cho “thực đơn” bên dưới là tên những món thuần Việt như: Cơm niêu, Cá kho tộ,… Và điểm nhấn là giá tiền thay vì “50 nghìn đồng”, hay “120.000 đồng”… thì lại được dập những con số và ký tự “50 k”, “120 k”… đỏ chót làm những thực khách Việt có lòng tự trọng, tự tôn dân tộc rất ức chế.

Nhiều biển hiệu quảng cáo xem nhẹ tiếng mẹ đẻ, vi phạm Luật Quảng cáo

Ngay trong lĩnh vực văn hóa, ngôn ngữ cũng có những biến thể ở mức đáng lo ngại. Nhiều người sinh ra, lớn lên ở Việt Nam, trưởng thành trong nghề nghiệp cũng tại đất nước mình, nhưng nghệ danh phải có một nửa chữ ta, một nửa chữ tây. Ví như: Yan B, Tona Th, Duken T, C Seven… mà có thể ngay người đó cũng hiểu chưa hết nghĩa của nó là gì! Có lẽ để học đòi làm sang, hay chạy theo mốt sính ngoại mà họ vô tình quên mất mình là người Việt. Thậm chí, nhiều chương trình giải trí cho người Việt ngay trên sóng truyền hình cũng “ưu ái” sử dụng các thương hiệu ngoại. Hay đến như cuộc thi giọng hát Việt, rất nhiều ca sĩ lại thể hiện những ca khúc nước ngoài. Trong lĩnh vực quảng cáo ở nước ta gần như đang phớt lờ không chỉ mọi quy định mà còn bỏ qua cả những giá trị văn hóa trong ngôn ngữ dân tộc. Thậm chí có những biển quảng cáo 100% là tiếng nước ngoài. Điều này không những vi phạm pháp lệnh và luật quảng cáo mà còn coi nhẹ giá trị của tiếng mẹ đẻ.

Không riêng gì thành thị, ở nhiều làng quê, đã qua rồi cái thời người ta chào nhau bằng những câu chào hỏi xã giao mang đậm chất văn hóa Việt. Giờ đây khi gặp nhau giới trẻ chào nhau bằng “hê lô” (Hello), chào tạm biệt bằng “bai bai” (bye bye) được cho là hợp mốt. Hay để tiến kịp với… thời đại, ngay từ khi bập bẹ những tiếng nói đầu tiên, khi dạy trẻ tiếng mẹ đẻ không quên kèm theo một vài từ nước ngoài như: bye bye, ok, no, yes… Thậm chí một câu ngoại ngữ nói không trọn, nhưng nhiều người khi nói một câu phải chen vào dăm ba từ ngoại cho oai, để thể hiện đẳng cấp.

Đừng để môi trường ngôn ngữ bị ô nhiễm

Không thể phủ nhận yếu tố tích cực của sự biến đổi và hội nhập quốc tế trong ngôn ngữ. Đó là điều cần thiết. Tuy nhiên, những gì đang diễn ra dường như đã vượt quá giới hạn của biến thể thông thường trong văn hóa sử dụng ngôn từ. Thời gian qua, nhiều nhà ngôn ngữ, văn hóa, các phương tiện truyền thông đã lên tiếng đề cập đến hiện tượng ngôn ngữ Việt đang đứng trước những nguy cơ. Mặc dù vậy, dường như “tiếng kêu cứu yếu ớt của tiếng Việt” chưa nhận được sự quan tâm thỏa đáng với tư cách là một yếu tố quan trọng của văn hóa dân tộc.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Khang, nguyên Phó viện trưởng Viện Ngôn ngữ học, Tổng biên tập Tạp chí “Ngôn ngữ và đời sống”, người có nhiều năm tâm huyết nghiên cứu về ngôn ngữ trong đời sống xã hội cho rằng: Việc sử dụng ngôn ngữ Tây, Ta lẫn lộn là thực trạng đang diễn ra. Việc mượn ngôn ngữ nước ngoài để biểu đạt cũng là cần thiết. Song cần phải “mượn” cho đúng văn hóa Việt và phải làm mới chúng. Cái gì đã có thì chỉ nên bổ sung, phát triển chứ không nên quá lạm dụng việc đi mượn. Điều này cũng rất cần sự định hướng cụ thể. Nếu vừa đủ, đúng và phù hợp sẽ làm phong phú thêm vốn từ tiếng Việt. Thực trạng sử dụng ngôn ngữ hiện nay đã đến mức báo động về nguy cơ có thể gọi là “ô nhiễm môi trường ngôn ngữ”.

Cũng trăn trở về vấn đề này, PGS. TS Hoàng Anh Thi, Phó giám đốc Trung tâm Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam cho rằng: Thời nào cũng có những biến thể của ngôn ngữ. Đặc biệt, giới trẻ chưa nhận thức hết được điều này, do đó chạy theo mốt. Tuy vậy, cần nhận thấy một thực tế là giới trẻ bây giờ kém tiếng Việt hơn ngày xưa rất nhiều! Thậm chí nhiều bạn trẻ dùng từ ngữ sai nghĩa. Một phần hậu quả đó cũng chính từ hệ thống giáo dục của chúng ta. Việc quá đề cao ngoại ngữ cho trẻ khi mà ngay tiếng Việt còn chưa giỏi có vẻ như không phù hợp. Nhiều nhà giáo dục có tư tưởng quá đề cao ngoại ngữ, quá sính ngoại cũng là một sai lầm. Muốn điều chỉnh được điều này không chỉ điều chỉnh duy nhất ngôn ngữ mà còn ở tư duy giáo dục trong tất cả các mặt: Văn hóa, đạo đức, lối sống...

Ngôn ngữ cũng có những quy luật phát triển riêng. Bản thân ngôn ngữ trong quá trình tồn tại luôn có những biến thể, cách sử dụng ngôn ngữ mới. Tuy nhiên, những biến thể đó trong ngôn ngữ cộng đồng cần được đặt trong phạm vi văn hóa truyền thống. Đã đến lúc chúng ta cần có những chuẩn mực trong văn hóa sử dụng ngôn từ. Chỉ có như vậy, mới gìn giữ được sự trong sáng của tiếng Việt, gìn giữ được bản sắc văn hóa của dân tộc.

(Theo TRẦN DUY VĂN - Báo Quân đội nhân dân)