Tòa án nhân dân Việt Nam hình thành, phát triển gắn liền với sự ra đời, phát triển của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), đồng hành và có những đóng góp to lớn vào thắng lợi vẻ vang của dân tộc trên chặng đường đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đổi mới và hội nhập quốc tế. Để tổng kết những chặng đường vẻ vang của Tòa án nhân dân Việt Nam, Ban cán sự Đảng Tòa án nhân dân tối cao chỉ đạo nghiên cứu, biên soạn, xuất bản bộ sách Lịch sử Tòa án nhân dân Việt Nam (1945 - 2023) gồm 3 tập.
Tập I: Tòa án nhân dân Việt Nam trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ chính quyền cách mạng, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước (1945 - 1975) gồm 4 chương, khái quát quá trình ra đời của Nhà nước, pháp luật Việt Nam; khẳng định và làm sáng tỏ quá trình ra đời, phát triển, trưởng thành của Tòa án nhân dân Việt Nam trong giai đoạn 1945 - 1975:
Chương mở đầu trình bày khái lược về lịch sử hình thành, phát triển của quốc gia, dân tộc Việt Nam; những thành tựu và kinh nghiệm trong xây dựng nhà nước, pháp luật từ thời Hùng Vương dựng nước cho đến thời kỳ xây dựng quốc gia phong kiến độc lập, tự chủ đã để lại những giá trị văn hóa, pháp luật tiêu biểu, đặc sắc của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, là tiền đề và cơ sở quan trọng cho sự ra đời, xây dựng hệ thống Tòa án nhân dân Việt Nam.
Các chương I, II, III làm rõ quá trình xây dựng, hoạt động của hệ thống Tòa án nhân dân Việt Nam trong những năm đầu thành lập đầy khó khăn, gian nan, thử thách, song đội ngũ thẩm phán, cán bộ, nhân viên các Tòa án cách mạng luôn thể hiện rõ bản lĩnh chính trị, thực hiện công tác xét xử nghiêm minh, kiên quyết đấu tranh, trừng trị các loại tội phạm, nhất là tội phản cách mạng. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước, hệ thống Tòa án nhân dân Việt Nam từng bước xây dựng, hoàn thiện về tổ chức và nhân sự. Cán bộ lãnh đạo Tòa án nhân dân Việt Nam qua các thời kỳ là những cán bộ cách mạng ưu tú, xuất sắc của Đảng, có công lao, đóng góp quan trọng trong sự nghiệp đấu tranh giành, bảo vệ độc lập dân tộc, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Đội ngũ thẩm phán, cán bộ, công chức, viên chức Tòa án nhân dân Việt Nam thường xuyên được bồi dưỡng, nâng cao về chuyên môn, nghiệp vụ; không ngừng phát triển lớn mạnh về số lượng, có phẩm chất đạo đức cách mạng trong sáng, nêu gương sáng “phụng công, thủ pháp, chí công vô tư”, luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Quá trình tổ chức thực hiện nhiệm vụ trên các mặt hoạt động công tác tòa án được phản ánh chân thực; nhiều vụ án lớn, quan trọng trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, nhất là các vụ án phản cách mạng, vụ án gián điệp... được xét xử bảo đảm khách quan, khoa học, kỷ cương, nghiêm minh, thể hiện cuộc đấu tranh cách mạng gian khổ, khẳng định, làm rõ bản chất, vai trò to lớn của Tòa án nhân dân Việt Nam đối với sự nghiệp đấu tranh cách mạng của dân tộc.
