Phát hành xuất bản phẩm - Một số vấn đề lý luận

Hiện nay, trong ba khâu của hoạt động xuất bản vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều về phát hành. Nhiều ý kiến cho rằng đây là hoạt động kinh doanh thương mại đơn thuần, chức năng, mục tiêu cốt lõi của hoạt động này là tìm kiếm lợi nhuận, đáp ứng thị trường về nhu cầu xuất bản phẩm (XBP). Nhưng cũng không ít ý kiến lại cho rằng đây là hoạt động thuần túy văn hóa, hoạt động khó có khả năng sinh lời, chức năng tư tưởng chính trị là giá trị cơ bản của hoạt động này, vì vậy nhà nước cần đầu tư hỗ trợ kinh phí hoạt động…

Nhận diện đúng bản chất của hoạt động phát hành, vận hành khai thác chúng trong hoạt động thực tiễn đúng quy luật là việc làm cần thiết, cấp bách hiện nay. Công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động phát hành trong thực tiễn cũng cần được xem xét, cân nhắc thận trọng tránh những thiệt hại về các mục tiêu văn hóa xã hội, đồng thời nâng cao hiệu quả đồng bộ của hoạt động xuất bản (bao gồm ba khâu xuất bản, in, phát hành). Với cách tiếp cận vấn đề như vậy, bài viết đề cập sâu tính đặc thù của hoạt động phát hành xuất bản phẩm trong điều kiện hiện nay.

Xuất bản, in, phát hành là ba khâu quan trọng của hoạt động xuất bản. Chúng là những bộ phận có thể hoạt động một cách độc lập nhưng không thể tách rời trong quy trình xuất bản. Xuất bản, in là những bộ phận chuyên thực hiện việc tìm kiếm, chuẩn bị nguyên vật liệu, các yếu tố đầu vào để tạo ra sản phẩm cho tiêu dùng. Phát hành là bộ phận đầu ra chuyên thực hiện việc phân phối sản phẩm, thực hiện giá trị của sản phẩm, biến sản phẩm thành hàng hóa đáp ứng nhu cầu thị trường.

Trong quy trình xuất bản, phát hành thực sự tạo ra những dòng chảy lưu thông hàng hóa XBP trên thị trường. Đó là hệ thống các kênh phân phối và mạng lưới tiêu thụ XBP trực tiếp hoặc gián tiếp, hữu hình hay vô hình của các thành phần kinh tế, lực lượng xã hội tham gia phân phối, cung cấp XBP đáp ứng nhu cầu xã hội.

Khoản 3 điều 4 Luật Xuất bản năm 2012 quy định: Phát hành là việc thông qua một hoặc nhiều hình thức mua, bán, phân phát, tặng, cho, cho thuê, cho mượn, xuất khẩu, nhập khẩu, hội chợ, triển lãm để đưa xuất bản phẩm đến người sử dụng.

Như vậy, phát hành là một khâu/hoạt động thông một hay nhiều hình thức:

- Miễn phí (phân phát, tặng, cho, cho mượn), người mua, sử dụng XBP không phải bỏ tiền để thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Nhà nước là người hỗ trợ, bỏ kinh phí để người sử dụng được hưởng thụ XBP miễn phí, nâng cao dân trí và đời sống văn hóa tinh thần.

- Mất phí (mua, bán, cho thuê, xuất khẩu, nhập khẩu, hội chợ, triển lãm), người mua và sử dụng có nhu cầu đòi hỏi về loại XBP bất kỳ phải có khả năng thanh toán để thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Các hoạt động trên gọi chung là trao đổi, mua bán, diễn ra trên cơ sở quan hệ cung - cầu thuận mua vừa bán, quan hệ giá cả và quan hệ tiền - hàng…

Và dù ở hình thức nào đi nữa, tựu trung lại, mục đích cuối cùng của phát hành là nhằm đưa xuất bản phẩm đến người sửdụng để phổ biến, phân phối và cung cấp tri thức chứa đựng trong XBP cho mọi người dân trên phạm vi cả nước.

Trên thực tế, cũng giống như khâu xuất bản, phát hành đang thực hiện hai chức năng tư tưởng chính trị và chức năng kinh doanh.

Thực hiện chức năng tư tưởng chính trị, phát hành thực hiện nhiệm vụ lưu thông, phân phối các XBP nhằm mục đích tuyên truyền, phổ biến nội dung tri thức chứa đựng trong XBP đến với người sử dụng, góp phần thực hiện những mục tiêu chung về văn hóa, xã hội.

Thực hiện chức năng kinh doanh, phát hành thực hiện nhiệm vụ tổ chức, phân phối, trao đổi, mua bán XBP từ các nhà sản xuất đến tay người sử dụng thông qua thị trường, trên cơ sở các quan hệ cung cầu, giá cả và cạnh tranh nhằm thỏa mãn nhu cầu người sử dụng.

Hiện nay, phát hành giữ vai trò quan trọng quyết định trong hoạt động xuất bản. Phát hành không chỉ là khâu cuối cùng theo cách nhìn truyền thống mà còn đồng thời là khâu mở đầu của một quá trình xuất bản tiếp theo.

Phát hành là khâu cuối cùng bởi nó là đầu ra quan trọng của XBP thực hiện việc quảng bá, khuếch trương hàng hóa, làm cho người sử dụng biết đến hàng hóa nhanh nhất; Phát hành gắn liền với thị trường tiêu thụ XBP, khách hàng tiêu dùng sử dụng XBP; Khâu này trực tiếp chuyển giá trị hàng hóa XBP thành tiền; Tạo nguồn thu tài chính bù đắp mọi chi phí, tạo ra lợi nhuận, thực hiện tái hoạt động xuất bản giản đơn và mở rộng.

Phát hành là khâu mở đầu bởi nó phản ánh chính xác nhu cầu XBP của khách hàng, nhu cầu XBP của thị trường cho các nhà sản xuất, nhằm giải quyết các vấn đề cốt yếu của doanh nghiệp hiện nay: Xuất bản mặt hàng XBP nào? Số lượng bao nhiêu? Phân phối cho đối tượng nào? Hướng đến thị trường XBP mục tiêu nào?

Phát hành còn có vai trò định hướng và điều tiết sản xuất XBP. Phát hành gần giống thị trường có chức năng thừa nhận hàng hóa. Bởi việc tiêu thụ hàng hóa XBP cho người sửdụng số lượng nhiều hay ít, phân phối nhanh hay chậm… phản ánh chất lượng hàng hóa và mức độ đáp ứng thỏa mãn nhu cầu XBP của các nhà xuất bản hiện nay.

Kết quả tiêu thụ số lượng hàng hóa và tốc độ lưu chuyển XBP trên thị trường sẽ là kim chỉ nam  hướng dẫn, định hướng nhà xuất bản lựa chọn đề tài, tìm kiếm bản thảo, tổ chức tốt công tác biên tập, quyết định kế hoạch xuất bản của nhà xuất bản,… điều tiết sản xuất kinh doanh của các nhà xuất bản đi đúng hướng.

Phát hành là cầu nối nhà sản xuất với người tiêu dùng. Thông qua hoạt động phát hành, hàng hóa được lưu thông, phân phối theo các kênh, mạng lưới tiêu thụ rộng khắp trên mọi ngõ ngách của thị trường. Nhà sản xuất kinh doanh đạt mục tiêu tiêu thụ được hàng hóa XBP, đưa XBP đến tay người sửdụng. Người sử dụng XBP thực hiện mục tiêu thỏa mãn nhu cầu, khi có những mong muốn đòi hỏi về XBP cần được đáp ứng.

Phát hành thúc đẩy tái sản xuất và mở rộng hoạt động xuất bản. Phát hành trực tiếp thực hiện chức năng chuyển đổi giá trị hàng hóa từ hàng thành tiền, kết thúc quá trình một kinh tế khép kín, thu tiền về để tiếp tục quá trình kinh tế tiếp theo. Vòng luân chuyển của quá trình đó càng nhanh càng có cơ hội để tái sản xuất và mở rộng hoạt động xuất bản.

Phát hành trực tiếp mang lại hiệu quả kinh tế. Mục tiêu của sản xuất hàng hóa là để bán. Thông qua chức năng vốn có của phát hành, qua các khâu nghiệp vụ phát hành cơ bản, các nhà xuất bản, các đơn vị phát hành có khả năng tiêu thụ XBP với số lượng lớn, tốc độ nhanh, đáp ứng nhu cầu thị trường và khách hàng, mang lại hiệu quả kinh tế xã hội lớn.

Hiện nay, phát hành thực sự là hoạt động kinh doanh đặc thù trong lĩnh vực văn hóa tư tưởng. Phát hành là khâu đầu ra trọng yếu - “cửa ngõ thị trường”, là một bộ phận không thể tách rời của quy trình xuất bản. Vì vậy, nhằm nâng cao hiệu quả của công tác quản lý nhà nước về hoạt động xuất bản, nhà nước cần có cơ chế, chính sách phù hợp cho hoạt động xuất bản, trong đó cần chú ý đến đặc biệt đến “phát hành - khâu cửa ngõ thị trường XBP” trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay.

TS. ĐỖ THỊ QUYÊN

Trưởng khoa Xuất bản - Phát hành

Trường Đại học Văn hóa Hà Nội

Theo Tri thức thời đại