Ngày 23/9/1945, được sự giúp đỡ của quân đội Anh, thực dân Pháp đã tấn công Sài Gòn, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta lần thứ hai. Âm mưu của chúng là nhanh chóng dùng lực lượng quân sự sẵn có đánh chiếm Sài Gòn và Nam Bộ, làm bàn đạp đánh chiếm toàn bộ Việt Nam, lập lại chế độ thuộc địa. Theo Chỉ thị “Toàn dân kháng chiến” của Trung ương Đảng (ngày 12/12/1946) và “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh (ngày 19/12/1946), cả nước bước vào cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện, trường kỳ và tự lực cánh sinh, nhằm đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược, giành độc lập, tự do.
Tại chiến trường Nam Trung Bộ, trước yêu cầu nhiệm vụ của cách mạng, Tiểu đoàn 59 được thành lập ngày 10/6/1950, hoạt động độc lập trên địa bàn Quảng Nam - Đà Nẵng; đến tháng 11/1951, Tiểu đoàn được sáp nhập đội hình của Trung đoàn 803 chủ lực cơ động, Liên khu V. Trải qua những năm tháng chiến đấu và xây dựng, từ khi còn là các đơn vị chiến đấu biệt động tác chiến độc lập ở vùng địch hậu đến lúc trưởng thành chiến đấu trong Trung đoàn chủ lực, Tiểu đoàn 59 đã tham gia nhiều đợt hoạt động, chiến dịch lớn trên địa bàn các tỉnh Liên khu V và liên tiếp lập nhiều chiến công vang dội, tiêu biểu là các trận đánh Ai Nu, Lệ Sơn, Đồn Nhất, Thượng An - lô cốt Đầu Đèo, Vườn Gòn - Đá Bàn, Kon Braih (Kon Rẫy), Đắk Đoa... Từ trong quá trình học tập, rèn luyện, sinh hoạt và chiến đấu, Tiểu đoàn 59 đã có nhiều tấm gương điển hình của cán bộ, chiến sĩ được trân trọng và học tập như: Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Lựu, Chính trị viên Phạm Đạo, Tiểu đoàn phó Trần Ngọc Anh, gương hy sinh anh dũng của các đồng chí Nguyễn Bá Dương, Trần Xưng, Nguyễn Lớn... Chiến công của Tiểu đoàn 59 đã góp phần cùng nhân dân cả nước kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Tháng 10/2024, nhân sự kiện Tiểu đoàn 59 và các cá nhân xuất sắc (Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Lựu, Liệt sĩ Trần Bá Dương, Liệt sĩ Trần Xưng) được phong tặng, truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản lần thứ hai cuốn sách Tiểu đoàn 59 - Anh hùng của lòng dân. Trong lần xuất bản này, cuốn sách được bổ sung một số hình ảnh quý, bài viết, bài phỏng vấn nhân chứng lịch sử là các cựu chiến binh Tiểu đoàn 59 và thân nhân của các cựu chiến binh, góp phần bổ sung thêm nguồn sử liệu chính thống về Tiểu đoàn 59 anh hùng. Cuốn sách ghi lại quá trình hình thành, phát triển của Tiểu đoàn 59 trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp; đồng thời gửi gắm tình cảm, sự tôn kính của lớp lớp con cháu dành cho thế hệ ông cha; từ đó góp phần giáo dục lịch sử và truyền thống yêu nước cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
