Trách nhiệm hình sự và loại trừ trách nhiệm hình sự là hai phạm trù của khoa học pháp luật hình sự, hai chế định này có mối liên hệ mật thiết hữu cơ với nhau, và đều là những vấn đề cơ bản, trọng tâm của khoa học luật hình sự.
Trách nhiệm hình sự chính là hình thức mà Nhà nước phản ứng trước hiện tượng tội phạm, bằng việc quy định hậu quả của việc thực hiện hành vi phạm tội, thông qua đó buộc một cá nhân, pháp nhân thương mại đã phạm tội phải gánh chịu một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế của Nhà nước. Trong khi trách nhiệm hình sự được áp dụng đối với cả cá nhân và pháp nhân thương mại, thì loại trừ trách nhiệm hình sự chỉ áp dụng đối với riêng đối tượng là cá nhân.
Trên cơ sở tổng kết những tri thức khoa học luật hình sự, thực tiễn áp dụng và kinh nghiệm lập pháp hình sự một số nước trên thế giới để lý giải, phân tích những vấn đề về nội dung của trách nhiệm hình sự cũng như việc loại trừ trách nhiệm hình sự đối với cá nhân trong Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017, cuốn sách chuyên khảo Trách nhiệm hình sự và loại trừ trách nhiệm hình sự do PGS.TS. Trịnh Tiến Việt, Phó Chủ nhiệm Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội biên soạn đã đưa ra xu hướng phát triển của pháp luật hình sự nước ta về hai chế định này và những kiến nghị nhằm tiếp tục hoàn thiện các quy định tương ứng đó trước yêu cầu mới theo hướng tuân thủ các nguyên tắc nhân đạo, phân hóa trách nhiệm hình sự và yêu cầu kiểm soát, phòng ngừa tội phạm.
Cuốn sách được tái bản lần này trên cơ sở cập nhật, sửa chữa, bổ sung thêm các tri thức khoa học mới nhất về trách nhiệm hình sự, trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp đặc biệt và mối liên hệ giữa trách nhiệm hình sự với việc loại trừ trách nhiệm hình sự, qua đó, làm rõ hơn ranh giới giữa tội phạm với không phải là tội phạm, giữa phải chịu trách nhiệm hình sự với được loại trừ trách nhiệm hình sự, đồng thời đáp ứng được những đòi hỏi của thực tiễn xét xử và nhu cầu hoàn thiện thể chế, trong đó có hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam trước yêu cầu tiếp tục cải cách tư pháp sau năm 2020 và Chiến lược phát triển đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
