Một số vấn đề về công tác báo chí của Đảng dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh

Là người sáng lập, rèn luyện và lãnh đạo Đảng ta; đồng thời là người khai sinh, xây dựng, người thầy của nền báo chí cách mạng Việt Nam, và như chính Người tự nhận là một người có nhiều duyên nợ với báo chí, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cống hiến trọn vẹn và hòa quyện cả cuộc đời mình cho Đảng, cho nền báo chí cách mạng nước nhà. Đối với Người và ở Người, nhà cách mạng và nhà báo thống nhất và xuyên thấm làm một. Duyên nợ của Người với báo chí thực chất là mục đích của cuộc cách mạng - do Đảng ta lãnh đạo mà Người là lãnh tụ - một cuộc cách mạng nhằm cởi ách nô lệ cho cả dân tộc, mang lại cuộc sống tự do, hạnh phúc cho mỗi con người, xây dựng đất nước văn minh, giàu mạnh theo con đường xã hội chủ nghĩa. Mục đích ấy đã khiến Người mang mối "duyên nợ với báo chí", và dưới sự lãnh đạo của Người, Đảng ta, trong mọi hoàn cảnh và điều kiện đều coi công tác báo chí là một bộ phận hợp thành chỉnh thể hữu cơ sự nghiệp lãnh đạo cách mạng của mình và nỗ lực sử dụng báo chí như một mặt trận "tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo cách mạng" hết sức quan trọng. Rõ ràng, mục đích thống nhất và cao cả ấy tạo ra một hệ quy chiếu, chi phối một cách thống nhất và triệt để tất cả các quan niệm và nỗ lực của Đảng trong việc xác lập hệ giá trị của nền báo chí cách mạng và là động lực mạnh mẽ đối với công tác báo chí cách mạng của mình, trong sự nghiệp đấu tranh vì độc lập tự do, vì chủ nghĩa xã hội, dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh.

1. Không ngừng xây dựng một nền báo chí cách mạng vừa là tiếng nói của Đảng, của Nhà nước, của các tổ chức chính trị, xã hội vừa là diễn đàn của nhân dân lao động nước ta

Ngày 21-6-1925, bằng kỳ công của Nguyễn Ái Quốc, tờ Thanh niên, đứa con nòi của nền báo chí cách mạng Việt Nam ra đời, đã khai sinh nền báo chí cách mạng nước nhà. Tại Hội nghị thành lập Đảng ta (họp từ ngày 3 đến ngày 7-2-1930), dưới sự chủ trì của Nguyễn Ái Quốc, cùng với việc thông qua các văn kiện quan trọng của Đảng, Hội nghị quyết định: "Ban Trung ương có thể xuất bản một tạp chí lý luận và ba tờ báo tuyên truyền"[1]. Như vậy, ngay từ thuở cách mạng trứng nước, Hồ Chí Minh đã ý thức rõ ràng, báo chí là một mặt trận để tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo cách mạng; ngay từ lúc vừa khai sinh, Đảng ta đã bắt tay ngay vào việc xây dựng và phát triển một nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Là con đẻ của phong trào cách mạng, chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng lý luận, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, báo chí cách mạng nước ta được Đảng trao cho sứ mệnh là người đi tiên phong trong việc bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, với chủ đề trung tâm và quán xuyến toàn bộ hoạt động là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Đó là mục tiêu hoạt động, là tiêu chí quy định chức năng, nhiệm vụ, đồng thời, là sự nghiệp trọng đại thử thách bản lĩnh, là môi trường phát triển, là thước đo phẩm giá và hiệu quả của nền báo chí nước nhà. Cách mạng là điều kiện, là môi trường, là ngày hội của báo chí cách mạng; và báo chí cách mạng, đến lượt nó, lại cất cao tiếng nói của cách mạng, vì nhân dân và nâng đôi cánh của cách mạng, thúc đẩy cách mạng tiến lên. Chính tất cả những điều đó đã tạo nên gương mặt, chất lượng và xu thế phát triển của nền báo chí Việt Nam, góp phần đưa cách mạng Việt Nam phát triển lên một tầm cao mới. Không phải ngẫu nhiên tại Đại hội II Hội Nhà báo Việt Nam (tháng 4-1959), Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: "Về nội dung viết, mà các cô các chú gọi là "đề tài", thì tất cả những bài Bác viết chỉ có một "đề tài" là: chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Duyên nợ của Bác đối với báo chí là như vậy đó"[2]. Nhìn rộng lớn và bao quát hơn, toàn bộ sự vận động và phát triển của báo chí nước nhà được bảo đảm và bị chi phối bởi một hệ điều kiện cần thiết và đủ mạnh do cách mạng tạo ra để thực hiện trọn vẹn, đầy đủ, sâu sắc, thống nhất và hiệu quả các nhiệm vụ và chức năng của mình, bao hàm hàng loạt các yếu tố bên trong cũng như bên ngoài, trong đó yếu tố cơ bản và quan trọng nhất là sự vững mạnh của hệ thống chính trị, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Trên thực tế, suốt 86 năm hoạt động của mình, Đảng ta đã nỗ lực không mệt mỏi tạo dựng tất cả những điều kiện cho phép và trong khả năng có thể, vì sự lớn mạnh của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Mỗi bước trưởng thành của Đảng, của Nhà nước ta là mỗi bước nâng nền báo chí lên một vị thế và tầm cao mới; và mỗi bước phát triển của báo chí lại là tấm gương phản chiếu sự trưởng thành của Đảng, của chế độ; là động lực mạnh mẽ và quan trọng thúc đẩy sự phát triển, nâng cao trình độ dân chủ của xã hội, góp phần làm cho Đảng và Nhà nước ta vươn lên ngang tầm nhiệm vụ cách mạng, củng cố vững chắc chế độ xã hội. Báo chí là cây cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân; là phương tiện bảo đảm dòng thông tin hai chiều từ Đảng và Nhà nước tới nhân dân và từ nhân dân tới Đảng và Nhà nước, tạo nên sự hài hòa giữa ý Đảng với lòng dân; là cơ quan tham mưu, tư vấn cho Đảng và Nhà nước trong sự nghiệp lãnh đạo và quản lý đất nước, nói tiếng nói của nhân dân đồng thời là diễn đàn qua đó nhân dân bày tỏ chí nguyện của mình trong công cuộc dựng xây và bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ.

Thực tiễn chứng tỏ, dưới sự lãnh đạo của Đảng, báo chí càng phát triển lại càng hội tụ về và thống nhất hữu cơ với sự nghiệp cách mạng nước nhà, dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh. Bởi, "chế độ ta là chế độ dân chủ, tư tưởng phải được tự do. Tự do là thế nào? Đối với một vấn đề, mọi người bày tỏ ý kiến của mình, góp phần tìm ra chân lý... Khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó, quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý. Chân lý là cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân. Cái gì trái với lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân tức là không phải chân lý"[3]. Chân lý ấy là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội mà báo chí cách mạng nước ta đã và đang phấn đấu không mệt mỏi suốt 90 năm qua, và ngày càng xứng đáng là người tuyên truyền tập thể, người cổ động tập thể, người tổ chức tập thể, dưới ngọn cờ của Đảng, theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

2. Phấn đấu vì một nền báo chí cách mạng Việt Nam có tính tư tưởng cao, tính chân thật mẫu mực, tính nhân dân sâu sắc, tính chiến đấu mạnh mẽ, tính đa dạng sinh động và tính hiện đại không ngừng

Nếu tất cả mọi nỗ lực của Đảng nhằm xây dựng nền báo chí nước nhà thực sự là tiếng nói của Đảng, của Nhà nước ta, của các tổ chức chính trị - xã hội, là diễn đàn của nhân dân lao động nước ta thì một cách biện chứng Đảng không thể không chăm lo và phấn đấu xây dựng một nền báo chí Việt Nam có tính tư tưởng cao, tính chân thật mẫu mực, tính nhân dân sâu sắc, tính chiến đấu mạnh mẽ, tính đa dạng sinh động và tính hiện đại không ngừng.

Thực tiễn cho thấy, báo chí là một nhân tố quan trọng, một phương tiện hết sức to lớn trong việc hướng dẫn nhận thức, hình thành dư luận xã hội tích cực. Và đến lượt nó, dư luận xã hội tích cực lại là tiền đề, điều kiện, là nguyên nhân để chính trị - xã hội ổn định. Bởi vậy, khi báo chí đánh mất định hướng chính trị, mất niềm tin, sẽ trở thành lực lượng tiêu cực và mang trong nó sức phá hoại ghê gớm. Điều này càng trở nên đặc biệt nguy hiểm khi lịch sử ở vào thời điểm bước ngoặt với những biến cố phức tạp, khó lường; nhất là trong bối cảnh quốc tế hóa thông tin với không gian thông tin toàn cầu đang thu nhỏ lại đến mức như một "làng thông tin" hiện nay.

Cho nên, vấn đề giữ vững định hướng chính trị tư tưởng cho báo chí - mà ở đây là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội - làm cho báo chí tự ý thức, tự giác ngộ về điều đó, không ngừng cổ vũ và bảo đảm cho báo chí phát hiện và góp phần đấu tranh làm thất bại những âm mưu, thủ đoạn phá hoại của kẻ thù, giữ vững ổn định chính trị - xã hội đất nước càng trở thành nhiệm vụ cấp bách, nặng nề đối với Đảng ta. Về mặt này, các thế lực thù địch và cả những người thiếu thiện ý vẫn thường công kích rằng chúng ta đã chính trị hóa báo chí, rằng Đảng đã nắm lấy báo chí mà không để cho tư nhân làm báo chí, có nghĩa là đã tước bỏ quyền tự do báo chí. Sự thật, ai cũng biết, trên thế giới, dù có nói ra hay không, các thế lực chính trị, các tổ chức xã hội, các tập đoàn kinh tế đều sử dụng báo chí như những công cụ phục vụ cho lợi ích của mình. Dù các chính trị gia, các nhà tư tưởng phương Tây có cổ xúy bao nhiêu cho "tính khách quan", "tự do", "dân chủ",... của báo chí thì trên thực tế không một ai không sử dụng báo chí vào mục đích chính trị, coi đây là vũ khí lợi hại, là "phương tiện dẫn vào trái tim, khối óc con người", là "cây cầu dẫn thẳng vào trận địa"... Thực tế đó không cho phép chúng ta được mơ hồ hay dao động, mất phương hướng. Ở đây, và ở lúc này, lời chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh càng đặc biệt có giá trị: "Phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên các báo chí của ta đều phải có đường lối chính trị đúng"[4]. Đó chính là tính đảng của nền báo chí cách mạng nước ta. Nghĩa là báo chí phải phục vụ tự giác trên cơ sở khoa học và nhiệt tình cao sự nghiệp cách mạng của dân tộc, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Nhận thức và hành động trái điều đó, có nghĩa là chệch hướng chính trị. Đó cũng chính là nguyên tắc sáng tạo, là phẩm chất và ý thức tự nguyện xã hội chủ nghĩa của hệ thống báo chí và đội ngũ nhà báo nước ta.

Tính chân thật là đặc trưng của báo chí, hơn nữa là yêu cầu sống còn của nền báo chí cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: "Không biết rõ, hiểu rõ, chớ nói, chớ viết. Khi không có gì cần nói, không có gì cần viết, chớ nói, chớ viết càn"[5]; "chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết"³. Yêu cầu này xuất phát từ mục đích hoạt động của nền báo chí cách mạng là vì dân và từ vai trò to lớn của báo chí trong xã hội; và hơn nữa, như Người nói: Càng ngày báo chí chúng ta càng được nhân dân tin yêu, kẻ địch chú ý. Dưới ánh sáng tư tưởng đó của Người, Đảng ta khẳng định: Phát triển các phương tiện thông tin đại chúng, hình thành nền thông tin đa dạng, bảo đảm cung cấp kịp thời cho nhân dân những thông tin chân thực và bổ ích[6]. Trong điều kiện hiện nay, thông tin càng nhanh nhạy, càng phong phú càng tốt nhưng nhanh nhạy và phong phú cũng phải trung thực, chính xác, toàn diện và không thổi phồng hoặc bôi đen. Tức là thông tin có cân nhắc hiệu quả xã hội, vì lợi ích chung, không vì giật gân, câu khách, không mơ hồ, mất cảnh giác, để lộ bí mật quốc gia. Vẫn có người cố ý cho rằng báo chí phương Tây là trung thực, tự do và đòi báo chí cách mạng phải làm như báo chí phương Tây. Thật ra các cơ quan thông tin đại chúng lớn trên thế giới đều được các tập đoàn tư bản lớn hoặc chính phủ đỡ đầu và bảo trợ về tài chính; phần lớn các cơ quan truyền thông nằm trong tay tư nhân và chịu sự kiểm duyệt của họ. Sự trung thực và tự do của nó chẳng qua là sự trung thực và tự do có lợi cho các ông chủ và tự do phục tùng vô điều kiện quyền lợi của số ít các ông chủ tư nhân bỏ tiền nuôi dưỡng nó. Đó chính là sự khác biệt về bản chất giữa nền báo chí tư sản với nền báo chí cách mạng. Xuất phát từ sự thống nhất giữa lợi ích của Đảng với lợi ích của dân tộc, của nhân dân, sự chân thật và tự do của báo chí chúng ta được bảo đảm tất yếu bởi lợi ích chân chính của toàn thể đất nước vì nền độc lập tự do và vì chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta.

Bản thân tính tư tưởng, tính chân thật của báo chí nước nhà đã hàm chứa trong nó một cách tự nhiên tính nhân dân sâu sắc. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: "Một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham chuộng, thì không xứng đáng là một tờ báo"[7]. Chỉ riêng thước đo này cũng đủ đòi hỏi hệ thống báo chí cách mạng phải nỗ lực không ngừng nâng cao để thật sự xứng đáng là diễn đàn của nhân dân. Đó không chỉ là nơi nhân dân nói mà còn phải là nơi nói tiếng nói phụng sự nhân dân, phục vụ cách mạng, vì mục đích cuộc cách mạng do Đảng lãnh đạo cũng là "vì dân". Bởi lẽ, nếu thông tin là chức năng cơ bản của báo chí thì trách nhiệm của nhà báo, của báo chí chúng ta là đáp ứng vô điều kiện quyền được thông tin của các tầng lớp nhân dân, như Người chỉ dẫn: "Không riêng gì viết sách, viết báo, mà công tác gì muốn làm tốt đều phải coi trọng ý kiến của nhân dân"[8] Tư tưởng ấy được vun đắp từ cơ sở một niềm tin bất diệt về sự tốt đẹp và vĩ đại của nhân dân, sức mạnh làm nên lịch sử của nhân dân, từ một tình yêu cao cả nhân dân. Do đó, nhân dân muốn nói gì, viết gì thì có báo Đảng, báo của đoàn thể mình, báo của ngành mình vì đó cũng chính là diễn đàn của chính nhân dân, chứ không cần tới một tờ báo tư nhân nào hết.

Trong bức điện gửi Hội nhà báo Á - Phi, ngày 24-4-1965, Hồ Chí Minh viết: "Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng..."[9]. Tâm sự với các nhà báo nước ta, Người căn dặn: "Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén..."[10], "ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà"[11], "cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu"[12]. Rõ ràng, dù Người nói với các nhà báo nước ngoài hay trong nước, những ý tưởng ấy đều thống nhất và xuyên thấm với nhau, rằng báo chí là công cụ đấu tranh xã hội, đấu tranh dân tộc, đấu tranh giai cấp. Báo chí cách mạng không chỉ là phương tiện thông tin thuần tuý mà nó có chức năng tuyên truyền, cổ động, tập hợp và tổ chức quần chúng đấu tranh cách mạng, giáo dục và hướng dẫn hành động của các tầng lớp nhân dân. Dẫn dắt nền báo chí nước nhà, dưới ánh sáng tư tưởng đó của Người, Đảng ta luôn ý thức rõ, tin tưởng trao cho và cổ vũ báo chí thực hiện sứ mệnh: "... Kiên quyết đấu tranh phê phán các quan điểm sai trái, thù địch, khắc phục các biểu hiện thương mại hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích và các biểu hiện tiêu cực, lệch lạc khác. Tích cực biểu dương nhân tố mới, tham gia đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu, mê tín dị đoan và các tệ nạn xã hội, góp phần làm lành mạnh xã hội, giữ gìn và phát huy các truyền thống tốt đẹp, bản sắc và tinh hoa văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại"[13]. Điểm mấu chốt ở đây là việc xử lý nhuần nhuyễn giữa xây và chống, mà trước hết mỗi nhà báo, mỗi tờ báo thực hiện nghiêm khắc điều đó từ bản thân mình. Đó là thước đo bản lĩnh chính trị, bản lĩnh nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân được thể hiện tập trung ở việc thực hiện đạo đức nghề nghiệp của mỗi người cầm bút; thước đo tính chính trị đúng đắn hay chệch hướng, trình độ phát triển nghề nghiệp cao hay thấp, khả năng tổ chức chặt chẽ hay chệch choạc của cả hệ thống báo chí trong việc thực hiện thiên chức của báo chí cách mạng vừa là người tuyên truyền tập thể, người cổ động tập thể vừa là người tổ chức tập thể, vì mục tiêu độc lập dân tộc gắn chặt với chủ nghĩa xã hội, vì sự lớn mạnh của báo chí, trong bối cảnh toàn cầu hóa đầy cơ hội nhưng cũng tiềm tàng những nguy cơ, thách thức "mất, còn" hiện nay.

Bản thân sự vận động của lịch sử là đa diện. Cuộc sống tự nó là những tiến trình phát triển phong phú, muôn hình vẻ. Là tấm gương phản chiếu xã hội, là tiếng nói của Đảng, của Nhà nước, của các tổ chức chính trị, xã hội và là diễn đàn của nhân dân, nền báo chí chúng ta tất yếu mang trong nó tính đa dạng bản sắc không ngừng phát triển trong tính thống nhất của hệ giá trị báo chí Việt Nam. Đó là thực tiễn vận động tất yếu và là xu thế phát triển khách quan của báo chí. Mỗi tờ báo là một gương mặt độc đáo, đậm đà bản sắc tạo nên dung mạo tổng thể sinh động và hài hòa của binh chủng báo chí Việt Nam hùng hậu, giàu màu sắc. Hạ thấp tính đa dạng của báo chí cũng đồng nghĩa với sự cản trở tiến trình phát triển tất yếu của nó; và ngược lại, thổi phồng quá mức tính thống nhất thì lại là sự khô cứng hóa, khuôn hóa đời sống của nền báo chí nước nhà.

Bước sang thế kỷ XXI, tiến trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế càng trở nên phổ biến và bức thiết hơn. Với sự phát triển như vũ bão của khoa học và công nghệ, ngày nay, các dân tộc càng trở nên gần gũi nhau hơn. Báo chí chính là chiếc cầu nối kết sự giao tế giữa các quốc gia, là phương tiện giúp tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa các cộng đồng. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: "Báo chí của ta đã có một địa vị quan trọng trong dư luận thế giới. Cho nên làm báo phải hết sức cẩn thận về hình thức, về nội dung, về cách viết"[14]. Theo tư tưởng đó của Người, Đảng ta yêu cầu báo chí một mặt phải chủ động, sáng tạo làm tốt công tác thông tin đối ngoại, giúp cho cộng đồng quốc tế, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài có thông tin kịp thời, đúng đắn về tình hình đất nước, tranh thủ sự đồng tình của nhân dân ta; mặt khác không ngừng nâng cao chất lượng chính trị, văn hóa, khoa học, công nghệ, nghề nghiệp, từng bước hiện đại hóa. Điểm cần nhấn mạnh là nếu không hiện đại hóa báo chí thì báo chí rất khó thực hiện các chức năng của mình một cách nhanh nhạy, kịp thời và đạt hiệu quả cao.

Tổng hòa toàn bộ những nhân tố đó mà xây dựng và hoàn thiện một hệ giá trị, làm cho nó có sức lan toả và thấm sâu trong đời sống của nền báo chí Việt Nam, tạo nên diện mạo, cốt cách và bản lĩnh của báo chí nước nhà trong công cuộc đổi mới xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Trọng trách ấy trước hết và sau cùng thuộc về Đảng. Và thực tế, Đảng ta đã và đang không ngừng nỗ lực thực hiện trọng trách ấy.

3. Tiếp tục đổi mới và tăng cường mối quan hệ giữa sự lãnh đạo của Đảng và vai trò quản lý của Nhà nước đối với nền báo chí nước nhà

Tự lãnh nhiệm về mình sứ mệnh cao cả là tiếng nói của Đảng, của Nhà nước, của các tổ chức chính trị, xã hội và là diễn đàn của nhân dân, báo chí Việt Nam thừa nhận, yêu cầu và đồng thời coi là nhu cầu tất yếu sự lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước, sự tín nhiệm của nhân dân đối với báo chí. Đến lượt mình, Đảng và Nhà nước coi việc lãnh đạo, quản lý báo chí nước ta phục vụ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh là một tất yếu, một nhu cầu, một công việc quan trọng trong toàn bộ công tác lãnh đạo và quản lý của mình.

Đảng lãnh đạo nền báo chí là nguyên tắc. Trong điều kiện hiện nay, điều đó càng đòi hỏi một cách nghiêm ngặt hơn bao giờ hết. Nó là một bảo đảm để nền báo chí chúng ta giữ vững tôn chỉ, mục đích, thực hiện trọn vẹn sứ mệnh cao cả của mình và phát triển một cách toàn diện, và qua đây, Đảng chủ động và nỗ lực phấn đấu, không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu trên mặt trận tư tưởng văn hóa ngang tầm với nhiệm vụ cách mạng. Đảng lãnh đạo báo chí không chỉ bằng đường lối chính trị chung mà khi cần thiết còn phải chỉ rõ những hướng phát triển cụ thể phù hợp với từng thời kỳ lịch sử đất nước và thời đại, thông qua Hội Nhà báo, thậm chí với từng tờ báo cụ thể. Điều đó không đồng nghĩa với kiểu "cầm tay chỉ việc báo chí".

Đảng thực hiện chức năng lãnh đạo của mình đối với báo chí thông qua các tổ chức đảng, các đảng viên và đội ngũ cốt cán của mình tại các cơ quan báo chí và các cơ quan có thẩm quyền khác. Để làm tốt tư cách là người lãnh đạo, ở đây, hơn ai hết và hơn bao giờ hết, Đảng càng thấm thía lời chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Bất kỳ người lãnh đạo nào nếu không học nổi những việc thiết thực, những người thiết thực và những bộ phận thiết thực ở cấp dưới, thì nhất định không biết chỉ đạo chung cho tất cả các bộ phận"[15]. Sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước là điều kiện hết sức cơ bản bảo đảm cho hoạt động báo chí phát triển đúng hướng, mạnh mẽ, vững chắc và phát huy ảnh hưởng của mình.

Phát triển đi đôi với quản lý tốt mạng lưới thông tin, báo chí, phát thanh, truyền hình, điện ảnh và các hình thức nghệ thuật khác là việc hết sức cơ bản và quan trọng, như Đảng ta yêu cầu. Công tác quản lý báo chí bao gồm cả hai mặt: một là, kiến tạo hệ thống tổ chức, bộ máy quản lý báo chí; hai là, xây dựng hành lang pháp lý phù hợp và hiệu quả bảo đảm cho hệ thống đó vận hành. Nền báo chí chúng ta chỉ có thể phát triển và phát huy sức mạnh đầy đủ và bền vững, khi các vấn đề trên được bổ sung, hoàn thiện một cách hợp lý, kịp thời và đồng bộ.

Ở mức độ nào đó, có thể nói, trong hoạt động quản lý, vấn đề sống còn là cán bộ. Khi đã có đường lối đúng thì cán bộ quyết định tất cả. Do đó, cần phải có một chiến lược cán bộ ngang tầm với đòi hỏi của chiến lược phát triển báo chí, ít nhất, trong tầm nhìn đến năm 2020, nước ta phấn đấu cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Trước mắt, phải hết sức coi trọng khâu then chốt: đào tạo, lựa chọn, bố trí và đào tạo lại cán bộ... Không có đội ngũ cán bộ trung thành về chính trị, đủ năng lực về chuyên môn, bảo đảm về phẩm hạnh đạo đức... thì không thể tổ chức thực hiện thành công các yêu cầu và nhiệm vụ phát triển báo chí trong giai đoạn cách mạng mới, nếu không nói làm nản lòng sự tự do, sáng tạo của báo chí, làm rối loạn hệ thống báo chí nước nhà; vô hình trung, Nhà nước cũng tự hạ thấp, thậm chí đánh mất vai trò quản lý của mình trên mặt trận sôi động này.

Về mặt thứ hai, việc xây dựng một hành lang pháp lý bảo đảm cho hoạt động của nền báo chí thật sự nhịp nhàng, hiệu quả, đúng pháp luật phải được xem là sự tổng hợp thành hệ thống các công cụ pháp lý đồng bộ và cụ thể. Đó là loạt các chế định pháp lý: luật và bộ luật, hệ các chính sách, quản lý vĩ mô, sự phối hợp đồng bộ các cơ quan quản lý liên ngành và chuyên ngành báo chí, v.v.. Trong hành lang pháp lý, nhà báo - công dân và toàn bộ hệ thống báo chí, thực hiện tự do nhất trách nhiệm xã hội của mình, chức năng nghề nghiệp của mình, đóng góp tốt nhất cho đất nước, cho nhân dân.

Công tác báo chí của Đảng và thực tiễn vận động của nền báo chí nước ta, dưới sự lãnh đạo của Đảng sẽ còn nhiều vấn đề nữa. Nhưng theo tôi, trên đây là những nhân tố cơ bản nhất, trọng yếu nhất, nổi bật nhất và cấp bách nhất mà chúng ta cần nhận thức rõ, tập trung sức mạnh giải quyết đồng bộ và hiệu quả. Đó là hành động thiết thực nhất để chúng ta không phụ sự tin cậy, ủy thác của Bác Hồ, không phụ mối "duyên nợ với báo chí" của Người, phấn đấu không ngừng vì một nền báo chí cách mạng Việt Nam vững mạnh, dưới ánh sáng tư tưởng của Người, trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Trích trong cuốn Một số vấn đề lý luận và thực tiễn qua 30 năm đổi mới

do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật xuất bản