Phát huy thế và lực mới của Cộng đồng ASEAN củng cố môi trường hòa bình, ổn định, phát triển đất nước

Năm 2016 mở ra vận hội mới trong lịch sử khu vực Đông Nam Á với sự ra đời của Cộng đồng ASEAN. Tự hào đây là Cộng đồng đầu tiên được thành lập ở châu Á, cũng như các nước thành viên khác, Việt Nam đóng góp tích cực vì sự phát triển của Cộng đồng, đồng thời nắm bắt cơ hội, phát huy thế và lực mới của Cộng đồng nhằm củng cố môi trường hòa bình, ổn định, phát triển đất nước.

Sau gần 50 năm phát triển của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), sự ra đời của Cộng đồng ASEAN (AC) thể hiện nhận thức và lợi ích chung của các nước thành viên về việc tạo dựng liên kết sâu rộng và chặt chẽ hơn trên cả 3 trụ cột chính trị - an ninh, kinh tế và văn hóa - xã hội nhằm tận dụng các cơ hội, hóa giải thách thức trong bối cảnh chiến lược mới. Trong tiến trình này, định hướng bao trùm của Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 là củng cố và nâng tầm liên kết ASEAN trong 10 năm tới.

Với Việt Nam, đây cũng là vận hội mới cho đất nước. Hai mươi năm đồng hành cùng ASEAN cũng là thời gian Việt Nam nỗ lực đẩy mạnh quá trình đổi mới và hội nhập sâu rộng với khu vực và quốc tế. ASEAN luôn là một trụ cột trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. Trong bối cảnh đất nước tiến hành Đại hội Đảng lần thứ XII, triển khai Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016-2020, Việt Nam có cơ hội to lớn trong việc phát huy thế và lực mới của Cộng đồng ASEAN nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại, chủ động hội nhập quốc tế; tạo môi trường hòa bình và điều kiện thuận lợi để phát triển đất nước, bảo đảm lợi ích quốc gia, dân tộc. 

Củng cố môi trường hòa bình, ổn định

Những diễn biến nhanh chóng và phức tạp của tình hình khu vực và quốc tế thời gian gần đây đang tác động đến an ninh và sự phát triển của ASEAN. Các thách thức an ninh phi truyền thống và xuyên quốc gia ngày càng nghiêm trọng; tranh chấp chủ quyền, lãnh thổ trên biển, nhất là ở Biển Đông vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây mất ổn định; cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương gia tăng quyết liệt, kinh tế khu vực tiềm ẩn nhiều rủi ro dù đạt tăng trưởng khá... Trong bối cảnh đó, một Cộng đồng ASEAN được củng cố vững chắc, đoàn kết, thống nhất sẽ là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển và thành công chung của khu vực, nâng cao năng lực ứng phó hiệu quả và kịp thời với các thách thức.

Cùng với Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN (APSC), AC sẽ phát huy vai trò chủ động và dẫn dắt trong việc xử lý các thách thức an ninh khu vực. Từ đó, có thêm tiềm lực để đưa ra các sáng kiến duy trì hòa bình và ổn định, xây dựng lòng tin chiến lược giữa các nước ở khu vực thông qua đối thoại và hợp tác; thúc đẩy việc tuân thủ luật pháp quốc tế, xây dựng và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử, nhất là các nguyên tắc cơ bản điều chỉnh quan hệ giữa các quốc gia cũng như giải quyết hòa bình các tranh chấp; tăng cường vai trò của các thể chế đa phương, định hình một cấu trúc khu vực dựa trên các diễn đàn hiện có của ASEAN, hình thành những cơ chế “cảnh báo sớm” và “phản ứng nhanh” để kịp thời xử lý tình hình khủng hoảng hoặc khẩn cấp ảnh hưởng đến hòa bình và an ninh khu vực. AC có thêm thế và lực mới để thúc đẩy các nước lớn có vai trò quan trọng với hòa bình và ổn định ở khu vực, hành xử có trách nhiệm và mang tính xây dựng, duy trì quan hệ ổn định, ủng hộ Cộng đồng giữ vai trò trung tâm ở khu vực bằng những hành động cụ thể.

Một trong những thách thức an ninh nghiêm trọng nhất hiện nay là những diễn biến ngày càng phức tạp ở Biển Đông. Việc bồi đắp, tôn tạo và xây dựng quy mô lớn các đảo nhân tạo và các hoạt động đơn phương khác ở Biển Đông của Trung Quốc đang gây ra những hệ lụy nghiêm trọng, làm gia tăng căng thẳng, xói mòn lòng tin, gây quan ngại sâu sắc cho cộng đồng quốc tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông. Những hành vi trên có thể dẫn đến nguy cơ quân sự hóa và xung đột trên biển, đe dọa hòa bình và ổn định khu vực. Trước thực tế này, một AC đoàn kết, thống nhất, phát huy xung lực mới cũng như các giá trị và phương cách truyền thống của ASEAN, kết hợp hài hòa lợi ích quốc gia với lợi ích chung của Cộng đồng sẽ góp phần có tiếng nói kịp thời, mạnh mẽ hơn, thúc đẩy việc tuân thủ luật pháp quốc tế, các nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, tự kiềm chế, không có hành động gây phức tạp và căng thẳng thêm tình hình.

Bên cạnh đó, AC sẽ đẩy mạnh hơn nữa việc thực hiện các biện pháp xây dựng lòng tin, giảm căng thẳng và ngăn ngừa xung đột thông qua các cơ chế ASEAN, nhất là thúc đẩy cùng với Trung Quốc cam kết không theo đuổi, không có hành động quân sự hóa ở Biển Đông, cũng như tăng cường trao đổi và thúc đẩy Trung Quốc thực hiện đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố của các bên về ứng xử ở Biển Đông (DOC), trước mắt tập trung cụ thể hóa Điều 5; trao đổi thực chất, sớm thông qua Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

Đối với Việt Nam, AC sẽ tiếp tục mang lại cơ hội củng cố môi trường hòa bình, hữu nghị khi các nước ASEAN chia sẻ và gắn kết sâu hơn các lợi ích an ninh với nhau, giúp Việt Nam tăng thêm khả năng bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc.

Góp phần xây dựng AC đoàn kết, gắn bó còn có tác dụng tương hỗ, thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược của Việt Nam (có tới 1/3 trong số 15 đối tác chiến lược của Việt Nam là các nước chủ chốt trong ASEAN như Inđônêxia, Malaixia, Xingapo, Philíppin, Thái Lan).

Phát huy mô hình mới cho hội nhập và phát triển 

Với trụ cột kinh tế thông qua Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), AC hướng tới thiết lập một nền tảng kinh tế khu vực vững chắc để có khả năng cạnh tranh mạnh mẽ; biến ASEAN trở thành một thị trường và cơ sở sản xuất duy nhất, một khu vực kinh tế có sức cạnh tranh cao, phát triển đồng đều và hội nhập đầy đủ vào nền kinh tế toàn cầu. 

Quá trình đó đã tạo ra một trong những khu vực kinh tế lớn và năng động nhất thế giới, một nền kinh tế lớn thứ ba châu Á, thứ bảy thế giới và được dự báo sẽ vươn lên vị trí thứ tư thế giới trước năm 2030. Sức mua của ASEAN được dự đoán là tăng gấp đôi trước năm 2030 với sự gia tăng của tầng lớp trung lưu. Việc di chuyển tự do của hàng hóa và dịch vụ dự kiến sẽ làm giảm giá nguyên liệu và chi phí sản xuất. Dòng chảy đầu tư nước ngoài (FDI) vào khu vực đạt mức cao chưa từng thấy với 136 tỷ USD năm 2014, cao hơn cả Mỹ và Trung Quốc. Thương mại đạt 2,53 nghìn tỷ USD, gần bằng tổng GDP của ASEAN. Xu hướng này có thể còn tiếp tục tăng trong thập niên tới. 

ASEAN là tổ chức duy nhất trên thế giới có Hiệp định Thương mại tự do (FTA) với tất cả các nền kinh tế lớn và trung bình trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, như Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ôxtrâylia và Niu Dilân. Thông qua các FTA, ASEAN đang khẳng định vai trò trung tâm của mình trong chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu.

Để hài hòa tất cả các FTA của các nước thành viên, ASEAN đang đàm phán với các đối tác nhằm đạt được Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). RCEP chiếm 30% GDP toàn cầu và sẽ biến khu vực Đông Á, Nam Á và châu Đại Dương thành một thị trường hội nhập của 3,3 tỷ người - một nửa dân số thế giới, cho phép tiếp cận thị trường tốt hơn. 

Với Việt Nam, ASEAN là một trong các đối tác thương mại quan trọng hàng đầu và động lực quan trọng giúp nền kinh tế Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng và xuất khẩu trong nhiều năm qua. Các nước thành viên ASEAN hiện là đối tác đứng thứ hai cung cấp hàng hóa cho Việt Nam (chỉ sau Trung Quốc) và là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Việt Nam (sau Mỹ và Liên minh châu Âu (EU)). ASEAN cũng là nguồn vốn đầu tư nước ngoài (FDI) lớn cho Việt Nam và là cầu nối cho nhiều khoản đầu tư của các công ty đa quốc gia có trụ sở tại ASEAN. Tính đến tháng 11-2015, tổng kim ngạch thương mại Việt Nam - ASEAN đạt 38,51 tỷ USD và các nước ASEAN đã đầu tư vào Việt Nam hơn 56,8 tỷ USD.

Do vậy, AEC sẽ mang lại thời cơ lớn cho Việt Nam trong việc thúc đẩy thương mại, thu hút đầu tư dựa trên lợi thế không gian của một thị trường thống nhất, mở và nâng cao tính cạnh tranh. Việt Nam có cơ hội mở rộng thị trường hàng hóa và dịch vụ, thu hút đầu tư nước ngoài, đẩy nhanh quá trình hoàn thiện thể chế kinh tế, định vị đất nước vào vị trí tối ưu trong chuỗi sản xuất và phân phối khu vực và toàn cầu. Việt Nam sẽ dễ dàng hơn trong việc đa dạng hóa mặt hàng xuất khẩu, ổn định nguồn nhập khẩu và hạ giá đầu vào; góp phần cải cách quản lý, dịch chuyển cơ cấu kinh tế và thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Theo ước tính, AEC dự kiến sẽ giúp GDP của Việt Nam tăng trưởng thêm 14,5% và việc làm tăng thêm 10,5% đến năm 2025. Tỷ trọng việc làm của ngành công nghiệp sẽ tăng lên 23,5% vào năm 2025. Đặc biệt, sự mở rộng đáng kể của ngành mậu dịch và vận tải hàng hóa, dịch vụ sẽ trở thành khu vực tạo việc làm chủ lực trong nền kinh tế, chiếm 41,3% tổng số lượng việc làm. Lao động có tay nghề sẽ được tự do di chuyển và tìm việc làm thuận lợi hơn trong khu vực.

AEC cũng giúp Việt Nam mở rộng cơ hội đầu tư sang các nước nội khối; tiếp cận các nguồn hỗ trợ về khoa học - công nghệ, học tập kinh nghiệm quản lý tiên tiến; góp phần nâng cao trình độ và năng lực của đội ngũ cán bộ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Kinh tế Việt Nam có cơ hội tăng trưởng nhanh hơn, hình thành một cơ cấu kinh tế toàn diện, gia tăng giá trị thông qua xuất khẩu các mặt hàng có chất lượng cao, góp phần nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam trên thị trường toàn cầu. Việt Nam cũng có cơ hội lớn khi tận dụng các FTA của các nước đối tác ASEAN.

Về văn hóa - xã hội, Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN (ASCC) với mức độ hợp tác, liên kết sâu rộng hơn sẽ mở ra ngày càng nhiều cơ hội cho mỗi quốc gia cũng như mỗi người dân. Với mục đích “hướng tới người dân, lấy người dân làm trung tâm”, ASCC tạo cơ hội để Việt Nam xây dựng các chuẩn mực cao hơn về văn hóa - xã hội, các tiêu chí về bảo vệ quyền con người, chia sẻ và làm giàu bản sắc văn hóa, xã hội của dân tộc Việt Nam. ASCC sẽ mở ra các cơ hội cho người dân thụ hưởng những giá trị văn hóa, tinh thần phong phú thông qua thuận lợi trong việc tiếp xúc, học tập, giao lưu, du lịch trong đại gia đình ASEAN đa dạng bản sắc văn hóa.

Tăng cường nâng cao vị thế quốc gia

Với 625 triệu dân và GDP đứng thứ bảy toàn cầu, ASEAN trở thành một trung tâm quyền lực quan trọng trên thế giới. ASEAN đã củng cố được vai trò trung tâm của mình trong cấu trúc đa phương, có tiếng nói quan trọng và được các nước lớn coi trọng. ASEAN ngày càng thu hút được sự quan tâm của các nước lớn, như Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và Mỹ. Các cường quốc này đang xem ASEAN là điểm “nóng” để đầu tư, kinh doanh, hợp tác. Sự ra đời của AC càng làm tăng sức mạnh và vị thế của Hiệp hội, góp phần vào sự ổn định và phát triển chung của khu vực cũng như thế giới.

Với Việt Nam, tham gia ASEAN là bước đi đột phá, phá vỡ thế bao vây cấm vận và từng bước hội nhập khu vực và quốc tế. Tham gia ASEAN còn góp phần nâng cao vị thế và tiếng nói của Việt Nam trong khu vực và trên trường quốc tế. Các giai đoạn Việt Nam tham gia ASEAN luôn đi cùng với quá trình đổi mới tư duy đối ngoại của Việt Nam. Nhiều dấu ấn đóng góp quan trọng của Việt Nam luôn gắn liền với những bước tiến đầy ý nghĩa của ASEAN, tạo những tác động rất lớn tới quá trình nâng cao vị thế của nước ta trên trường quốc tế.

Tăng cường vai trò trong ASEAN đã nâng giá trị chiến lược và vị trí của Việt Nam trong chính sách của các nước lớn đối với khu vực. Việt Nam đã thiết lập được quan hệ Đối tác chiến lược và Đối tác toàn diện với các nước láng giềng và các nước có vai trò, vị trí quan trọng trên thế giới. Thông qua các cơ chế hợp tác đa phương với ASEAN là trung tâm, Việt Nam đã gia tăng tốc độ đan xen lợi ích chiến lược với các nước lớn có ảnh hưởng chủ đạo ở khu vực và trên thế giới. Khi có nền tảng lớn là AC, Việt Nam sẽ có khả năng lớn hơn trong việc xử lý các thách thức trong khu vực, trong việc xử lý quan hệ với các nước lớn.

Một Cộng đồng bền vững cần có những thành viên vững mạnh. Trong hai thập niên qua, triển khai đường lối đối ngoại của Đảng, Việt Nam đã tham gia ngày càng tích cực, chủ động và có trách nhiệm trong ASEAN, từng bước gắn lợi ích quốc gia, dân tộc của Việt Nam với lợi ích chung của khu vực, nỗ lực cùng các thành viên ASEAN ứng phó với các thách thức trong bối cảnh chiến lược mới. Việt Nam là một trong những nước đạt tỷ lệ cao nhất trong việc thực hiện các biện pháp xây dựng AC. Những thành tựu to lớn trong công cuộc Đổi mới, phát triển kinh tế - xã hội và vị thế quốc tế của Việt Nam ngày càng được nâng cao cũng là những đóng góp quan trọng cho sự vững mạnh và nâng tầm vị thế của ASEAN.

Việt Nam đang dẫn đầu trong ASEAN với việc hoàn tất các FTA quan trọng với các trung tâm kinh tế, chính trị hàng đầu thế giới như EU, Liên minh Kinh tế Á - Âu, Hàn Quốc, Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP),… Với triển vọng triển khai và hoàn tất 15 FTA đến năm 2020, Việt Nam sẽ trở thành tâm điểm của các FTA ở khu vực với mạng lưới gồm 58 đối tác, trong đó có 5 nước thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, 15 nước Nhóm các nền kinh tế phát triển (G20), đóng góp trên 80% GDP toàn cầu với nhiều cơ hội đầu tư và thương mại. Với các FTA này, Việt Nam sẽ góp phần kết nối AC hội nhập sâu hơn với mạng lưới các trung tâm kinh tế khu vực và toàn cầu.

Trong thời gian tới, để hội nhập AC thành công với vai trò vị thế quốc gia lớn hơn, Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy mạnh mẽ nội lực và sức sáng tạo, đoàn kết cùng vượt qua mọi khó khăn, thách thức; tranh thủ tốt các cơ hội thuận lợi để phát triển nhanh và bền vững. Việt Nam từng bước đưa bản sắc Việt Nam đến với Cộng đồng, học hỏi và tiếp thu tinh hoa của các dân tộc khác; tăng cường, mở rộng các mối quan hệ, liên kết trên các tầng nấc mới; mở rộng mạng lưới cơ quan đại diện ngoại giao để làm đầu mối thúc đẩy liên kết, cũng như để đáp ứng nhu cầu bảo hộ công dân khi có sự gia tăng đột biến của dòng người lao động, vốn, hàng hóa,... trong AC.

Tạo vận hội cho chu kỳ phát triển mới

Kinh tế Việt Nam năm 2015 đã khởi sắc với những tín hiệu đáng mừng. Tăng trưởng GDP đạt 6,68%, vượt mục tiêu đề ra. Năm 2016 là năm khởi đầu cho Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016-2020. Cùng với sự ra đời của AC, với lợi thế của việc Việt Nam đang đi trước các nước trong khu vực và trở thành giao điểm của các FTA, dự kiến sẽ có sự bùng nổ một làn sóng đầu tư mới và sự dịch chuyển các chuỗi giá trị từ các nước nằm ngoài TPP hay các FTA vào Việt Nam. Với thế và lực mới của AC, Việt Nam có cơ hội lớn trong việc huy động nhiều nguồn lực lớn hơn, cả từ trong nước, từ AEC và từ các nước đối tác cho một chu kỳ phát triển mới, mạnh mẽ và bền vững hơn. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Kiên định đường lối Đổi mới của Đảng, quyết liệt hội nhập, sớm đào tạo đội ngũ cán bộ về nghiệp vụ, ngoại ngữ, quản trị đạt chuẩn thế giới để nâng cao năng lực cạnh tranh, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế toàn diện. 

Để nắm bắt thời cơ, vận hội mới, các cơ quan, doanh nghiệp, người dân cần khẩn trương xây dựng tư duy mới để phát huy thế và lực của đất nước trong mọi lĩnh vực, trên nền tảng AC. Trong lĩnh vực kinh tế, cần thay đổi cách tư duy, xây dựng chiến lược sản phẩm không những chỉ dựa vào hơn 90 triệu người Việt Nam mà còn cho thị trường 625 triệu người trong AC. Tương tự, cần có tư duy mới, rộng hơn về sự ủng hộ, hỗ trợ của Cộng đồng trong các bước đi, biện pháp trong các lĩnh vực đối ngoại, an ninh, quốc phòng, kinh tế, xã hội…

                                                                           *
                                                                     *          *

Ngày 31-12-2015 đi vào lịch sử với dấu mốc Cộng đồng ASEAN, gồm các thành viên là các chính phủ, tổ chức và người dân ASEAN với chung một mong muốn quyết tâm đưa liên kết, hợp tác trong ASEAN và giữa ASEAN với các đối tác lên một tầm cao mới. Là trung tâm phát triển tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, cùng sự phát triển năng động và tiềm năng, AC đang ở vị trí thuận lợi để thể hiện những triển vọng của châu Á⁽¹⁾.

Đúng như phát biểu của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng nhân ngày thành lập Cộng đồng ASEAN, “với sự chung tay góp sức của tất cả chúng ta, Cộng đồng ASEAN sẽ ngày càng phát triển vững mạnh, mang lại nhiều lợi ích to lớn cho người dân và các quốc gia thành viên, đóng vai trò ngày càng quan trọng đối với hòa bình, ổn định và thịnh vượng ở khu vực”⁽²⁾. Việt Nam sẽ chủ động, tích cực, có trách nhiệm cùng các nước thành viên quyết tâm xây dựng một AC hòa bình, ổn định, tự cường, liên kết sâu rộng, có khả năng ứng phó hiệu quả với các thách thức; tương thân, tương ái, dung nạp dựa trên ý thức mạnh mẽ về sự gắn kết và bản sắc chung; một Cộng đồng khu vực có vai trò và đóng góp tích cực trong cộng đồng toàn cầu.

Phát huy thế và lực mới của AC, thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại chủ động và tích cực hội nhập, hợp tác quốc tế, kiên định mục tiêu “vì lợi ích quốc gia, dân tộc, vì một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa giàu mạnh”, chúng ta sẽ tiếp tục đổi mới tư duy phát triển của mình, tính đến nền tảng Cộng đồng, tạo ra thế và lực lớn hơn, phục vụ đắc lực cho công cuộc xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.

----------------------------------

(1) http://tgvn.com.vn/aec-nhan-to-thay-doi-luat-choi-26282.html.

(2) http://baochinhphu.vn/Cac-bai-phat-bieu-cua-Thu-tuong/Thu-tuong-phat-bieu-nhan-dip-Cong-dong-ASEAN-thanh-lap/244938.vgp.

Lê Viết Duyên, Bộ Ngoại giao

Theo Tạp chí Cộng sản