Nhận thức về đường lối đối ngoại và hội nhập quốc tế theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã đề ra đường lối, chủ trương lãnh đạo cách mạng nước ta trong nhiệm kỳ tới, trong đó, thực hiện thắng lợi đường lối đối ngoại và hội nhập quốc tế là một chủ trương lớn, mang tầm chiến lược, cần được mọi cấp, mọi ngành nhận thức, quán triệt sâu sắc và triển khai thực hiện thắng lợi.

1. Về nhiệm vụ, nguyên tắc, phương hướng, mục tiêu hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế

Về phương hướng và mục tiêu hoạt động của công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế, Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương xác định rõ: “Bảo đảm lợi ích tối cao của quốc gia - dân tộc, trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, bình đẳng và cùng có lợi, thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hoà bình, hợp tác và phát triển; đa dạng hoá, đa phương hoá trong quan hệ đối ngoại; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, là đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế... nhằm phục vụ mục tiêu giữ vững môi trường hoà bình, ổn định, tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước, nâng cao đời sống nhân dân;... nâng cao vị thế, uy tín của đất nước và góp phần vào sự nghiệp hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới”¹.

Trong đó, nhiệm vụ của công tác đối ngoại và hội nhập quốc tếlà: “Bảo đảm lợi ích tối cao của quốc gia - dân tộc”. Tuy nhiên, cần nắm vững và nhận thức rõ, lợi ích của quốc gia, dân tộc rất rộng lớn, bao gồm tổng thể các lợi ích chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh và văn hóa - xã hội. Từng lĩnh vực đều có những nội dung cụ thể, đa dạng, phong phú liên quan đến lợi ích của quốc gia - dân tộc trong quá trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế. Về phương diện chính trị, thể hiện ở chỗ vị thế, vai trò của nước ta không ngừng được nâng cao trên trường quốc tế, tình hữu nghị giữa nước ta với các nước, tổ chức chính trị - xã hội trong khu vực và thế giới không ngừng được củng cố, tạo môi trường chính trị - xã hội ổn định cho đất nước, đẩy nhanh tốc độ phát triển về mọi mặt. Về phương diện kinh tế, đó là sự tăng trưởng, phát triển của nền kinh tế - xã hội, thông qua quá trình mở rộng các quan hệ hợp tác quốc tế và hội nhập kinh tế ngày càng mạnh mẽ, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, trở thành một bộ phận hữu cơ của toàn bộ nền kinh tế thế giới; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước... Về phương diện quốc phòng, an ninh, đó là sự ổn định về chính trị, trật tự, an toàn xã hội, giải quyết hòa bình các tranh chấp lãnh thổ, lãnh hải giữa các quốc gia, đẩy lùi các nguy cơ xung đột vũ trang; tăng cường sự phối hợp giữa các quốc gia trong khu vực và trên toàn thế giới trong phòng, chống các thách thức an ninh phi truyền thống. Về phương diện văn hóa - xã hội, đó là sự giao lưu, học hỏi về văn hóa, nghệ thuật giữa nước ta với các nước trong khu vực và thế giới, quảng bá văn hóa Việt Nam ra bên ngoài và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Các lợi ích đó đan xen nhau, có mối quan hệ chặt chẽ mang tính nhân quả, là tiền đề, điều kiện của nhau, cùng thúc đẩy sự phát triển của đất nước, đồng thời có tác động trở lại đối với công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế.

Nguyên tắc của quá trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế là giữ vững độc lập, tự chủ, tôn trọng luật pháp quốc tế, bình đẳng, cùng có lợi, thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển. Trong tiến trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế, cần giữ vững nguyên tắc độc lập, tự chủ, giải quyết mọi tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, cùng nhau hợp tác vì sự phát triển của từng quốc gia, của khu vực cũng như trên phạm vi toàn thế giới. Một mặt, chúng ta tôn trọng luật pháp quốc tế, mặt khác, kiên quyết yêu cầu các đối tác cũng phải tôn trọng các nguyên tắc chung đã được quốc tế thừa nhận trong giải quyết các tranh chấp, bất đồng.

Phương hướng của hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế là tiếp tục thực hiện đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, là đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế. Đây là vấn đề mang tính xuyên suốt, nhất quán của Đảng ta trong suốt quá trình thực hiện đường lối đổi mới toàn diện đất nước 30 năm qua. Từ một quốc gia bị bao vây, cấm vận, nhờ thực hiện nhất quán chủ trương này, ta đã phá được thế bao vây, cấm vận. Trong quá trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế, tính chủ động và tích cực được nâng lên tầm cao mới. Không chỉ là bạn, là đối tác tin cậy, nước ta còn thể hiện là một quốc gia có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế. Có thể khẳng định, sự định hướng của Đảng cho hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế là hết sức rõ ràng, rất thuận lợi cho các cấp, các ngành triển khai thực hiện.

Mục tiêu của hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế bao gồm phục vụ cho nhiệm vụ chính trị trung tâm của đất nước và vì sự phát triển chung của nhân loại. Hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế phải hướng tới nhiệm vụ chính trị trung tâm của đất nước là giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước, nâng cao đời sống nhân dân; nâng cao vị thế của đất nước; đồng thời, góp phần vào sự nghiệp hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới. Hai mục tiêu này nằm trong một tổng thể chung thống nhất, có mối quan hệ nhân quả. Bởi vì, có thực hiện được mục tiêu chính trị trung tâm của đất nước, thì mới có điều kiện để khẳng định sự phát triển, tiến bộ đạt được của nước ta trong tiến trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế. Thông qua đó, mới nâng cao vị thế của đất nước trên trường quốc tế và có thực lực để đóng góp cho hòa bình, độc lập dân tộc và sự phát triển, tiến bộ xã hội trên thế giới. Ví dụ, việc nước ta hoàn thành sớm các Mục tiêu Thiên niên kỷ đã góp phần thúc đẩy các quốc gia khác tích cực, chủ động thực hiện các mục tiêu đó hơn.

2. Về nội dung, biện pháp thực hiện công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế

Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII đã xác định: “Nâng cao hiệu quả các hoạt động đối ngoại, tiếp tục đưa các mối quan hệ hợp tác đi vào chiều sâu... Nâng cao hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế, thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế, xây dựng và triển khai chiến lược tham gia các khu vực mậu dịch tự do với các đối tác kinh tế, thương mại quan trọng, ký kết và thực hiện hiệu quả các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới trong một kế hoạch tổng thể với lộ trình hợp lý, phù hợp với lợi ích của đất nước. Đẩy mạnh và làm sâu sắc hơn quan hệ với các đối tác, nhất là các đối tác chiến lược và các nước lớn có vai trò quan trọng đối với phát triển và an ninh của đất nước, đưa khuôn khổ quan hệ đã xác lập vào thực chất. Chủ động tham gia và phát huy vai trò tại các cơ chế đa phương, đặc biệt là ASEAN và Liên hợp quốc. Chủ động, tích cực tham gia các cơ chế đa phương về quốc phòng, an ninh, trong đó có việc tham gia các hoạt động hợp tác ở mức cao hơn như hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc, diễn tập về an ninh phi truyền thống và các hoạt động khác. Đẩy mạnh hội nhập quốc tế trong lĩnh vực văn hóa, xã hội, khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo và các lĩnh vực khác”².

Tổng kết thực tiễn 30 năm đổi mới cho thấy, công tác đối ngoại đã đạt được những thành tựu to lớn, mối quan hệ giữa nước ta với các nước trong khu vực và thế giới ngày càng rộng mở. Đến nay, nước ta đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 185/193 quốc gia thành viên Liên hợp quốc, thiết lập quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, đối tác chiến lược và đối tác toàn diện với 5 nước thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Cùng với việc mở rộng quan hệ ngoại giao với các nước trong khu vực và trên thế giới, các hoạt động đối ngoại cũng ngày càng đa dạng, phong phú hơn. Nhiều lĩnh vực đối ngoại như: chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh và văn hóa - xã hội được triển khai thực hiện và thu được những thành tựu lớn.  

Hoạt động đối ngoại và hội nhập về chính trị là một nội dung rất quan trọng trong tiến trình mở rộng hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế nói chung. Bên cạnh việc mở rộng quan hệ đối ngoại Nhà nước, đối ngoại nhân dân, duy trì tốt mối quan hệ với các đảng cộng sản và công nhân quốc tế, Đảng ta đã thiết lập quan hệ với nhiều đảng cầm quyền trên thế giới. Chính vì vậy, uy tín chính trị của nước ta không ngừng được nâng cao. Đặc biệt, nhân dịp Đảng ta tiến hành Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, tính đến thời điểm bế mạc, Đại hội đã nhận được 248 bức điện chúc mừng của các đảng cộng sản, công nhân quốc tế, đảng cầm quyền, các chính đảng, tổ chức quốc tế, hội hữu nghị, đại sứ quán các nước tại Việt Nam.

Về kinh tế, đây là lĩnh vực hàng đầu thúc đẩy quá trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế. Bởi vì, quan hệ giữa nước ta với các nước phát triển thuận lợi hay khó khăn phần lớn phụ thuộc vào sự phát triển cả về quy mô và trình độ của nền kinh tế - xã hội đất nước. Đồng thời, sự phát triển các mối quan hệ chính trị, quốc phòng và ngoại giao tạo điều kiện thuận lợi cho nền kinh tế nước ta tiếp thu các nguồn vốn, công nghệ của thế giới, nhất là các quốc gia có trình độ tiên tiến. Những thành tựu kinh tế - xã hội của nước ta đạt được trong 30 năm đổi mới có sự đóng góp rất to lớn của các nguồn vốn, công nghệ từ các nước trong khu vực và thế giới. Trước nhu cầu về vốn, công nghệ phục vụ cho sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, đòi hỏi sự phát triển ngày càng cao của nền kinh tế cả về quy mô, trình độ. Thực tiễn công cuộc đổi mới đất nước trong những năm qua đã minh chứng cho điều này. Chúng ta đã có quan hệ thương mại, hợp tác đầu tư kinh tế với 230 nước và vùng lãnh thổ, thu hút trên 260 tỉ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)³; tham gia tất cả các liên kết kinh tế quan trọng ở khu vực, trong đó có Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện (RCEP). Ngoài ra, nước ta cũng đã ký các hiệp định thương mại với Cộng đồng kinh tế Á - Âu, Liên minh châu Âu (EU) và các nước có nền kinh tế hàng đầu thế giới như: Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Ôxtrâylia và Hàn Quốc. Vấn đề đặt ra là, phải nhanh chóng điều chỉnh các chính sách kinh tế, cả ở tầm vĩ mô và vi mô để thích ứng với môi trường kinh tế của khu vực và thế giới đang ngày càng rộng mở đối với nước ta. Nếu không làm tốt điều này, nhất là sau khi ký TPP, có nhiều lĩnh vực hoạt động kinh tế như dệt may, chăn nuôi... sẽ bị thua ngay trên sân nhà trong quá trình cạnh tranh quốc tế. Hợp tác kinh tế quốc tế càng mở rộng càng đòi hỏi tính tích cực, chủ động không ngừng. Trong cạnh tranh quốc tế, không cho phép sự chậm trễ và thiếu năng động, sáng tạo, bởi lẽ, các nước trong khu vực và thế giới đã tiến rất xa cả về quy mô, trình độ phát triển, trong khi nước ta đang nằm ở chặng đầu của cuộc chạy đua đó. Dù là nước đi sau, nhưng nếu biết tận dụng thời cơ, hạn chế thách thức, nhất định chúng ta sẽ rút ngắn được khoảng cách với các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới.

Về quốc phòng, an ninh, việc mở rộng hợp tác với các nước trong khu vực và thế giới trong tiến trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế chung của đất nước là một nhu cầu cấp thiết trong tình hình hiện nay. Bởi vì, quá trình hội nhập chính trị, kinh tế và văn hóa - xã hội ngày càng sâu rộng, nhất là khi Cộng đồng ASEAN ra đời, có thể có nhiều vấn đề mới nảy sinh cần được xử lý. Đặc biệt, các thách thức an ninh phi truyền thống như: thảm họa thiên nhiên, tội phạm xuyên quốc gia, cướp biển, buôn lậu ma túy, khủng bố quốc tế... là những vấn đề mà không một quốc gia đơn lẻ nào giải quyết được nếu không có sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế. Chính vì vậy, cần tích cực, chủ động tham gia các cơ chế hợp tác quốc phòng, an ninh khu vực và quốc tế, như: tham gia các cuộc diễn tập hỗ trợ nhân đạo cứu trợ thảm họa, chống khủng bố… Cần nhận thức sâu sắc rằng, hội nhập về quốc phòng, an ninh không được dẫn đến sự lệ thuộc, ràng buộc giữa các quốc gia. Sự hội nhập về quốc phòng, an ninh mang tính tự nguyện, trên tinh thần hỗ trợ, giúp đỡ và cùng nhau xử lý các vấn đề an ninh chung. Thông qua hợp tác quốc tế, chúng ta sẽ có điều kiện để nâng cao tiềm lực quốc phòng, an ninh, phát huy thế mạnh khoa học - công nghệ của đất nước cũng như học hỏi, tiếp thu các thành tựu, kinh nghiệm của khu vực và thế giới. Đây là những vấn đề còn rất mới đối với nước ta, cần được tiếp tục nghiên cứu.

Về văn hóa - xã hội, khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo và một số lĩnh vực khác, trong quá trình mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế, cần nhận thức rõ, đây là những lĩnh vực hết sức phức tạp và nhạy cảm. Các thế lực thù địch thường lợi dụng quá trình hội nhập trên các lĩnh vực này để thực hiện sự xâm nhập các loại hình văn hóa độc hại, làm tha hóa tư tưởng, đạo đức, lối sống và thuần phong mỹ tục của dân tộc. Thông qua đó, triển khai chiến lược “diễn biến hòa bình” với nhiều âm mưu, thủ đoạn vừa ngấm ngầm, vừa công khai, hết sức tinh vi và xảo quyệt nhằm dẫn đến “tự chuyển biến”, “tự chuyển hóa” và tiến tới gây bạo loạn, lật đổ chế độ. Do đó, để có thể triển khai mở rộng quan hệ đối ngoại và hội nhập quốc tế đối với các lĩnh vực này, một mặt, cần phải quảng bá sâu rộng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, những giá trị vật chất, tinh thần, những thành tựu khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo của đất nước ra khu vực và thế giới; mặt khác, cũng cần phải tiếp thu những tinh hoa văn hóa, những thành tựu khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo của nhân loại nhằm làm phong phú và nâng tầm các lĩnh vực này của đất nước ta lên tầng nấc mới. Trên cơ sở đó, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh.

Cần khẳng định, đường lối đối ngoại và hội nhập quốc tế được Đảng ta xác định tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII là sự kế thừa và phát triển đường lối đổi mới toàn diện đất nước được xác định từ Đại hội VI (1986). Đường lối đó đã được thực tiễn 30 năm đổi mới chứng minh tính đúng đắn, sáng tạo của Đảng, dựa trên cơ sở những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng vào thực tiễn cách mạng nước ta. Trước sự vận động phát triển nhanh chóng, phức tạp của tình hình đất nước, khu vực và thế giới hiện nay, các cấp, các ngành và mỗi cán bộ, đảng viên cần nhận thức sâu sắc và tổ chức thực hiện thắng lợi đường lối của Đảng được xác định tại Đại hội XII, trong đó có đường lối đối ngoại và hội nhập quốc tế.

Đại tá, TS. Nguyễn Văn Thân

Viện Chiến lược Quốc phòng, Bộ Quốc phòng

(Theo Tạp chí Nhịp cầu Tri thức)

*****

1, 2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2016, tr. 76, 153, 155-156.

3. ThS. Đỗ Thị Thảo, ThS. Nguyễn Văn Dương: "Hợp tác kinh tế quốc tế góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam", Tạp chí Cộng sản, ngày 5-11-2013.